Творы

I, як можна, так стараўся:

Дзе прасілі, дзе ўздыхнулі,

Дзе гасцінца падаткнулі,

Каб дабіцца да медалі,

I плацілі, і прасілі, і стагналі...

Леў гаворыць: — Ходзяць толкі,

Што авец з’ядаюць воўкі.

I сазваць сказаў народ

На звярыны вольны сход,

Паспытаць усіх звярат:

— Воўк ці добры, ці ён гад?

Чыны важны ўсе прыйшлі,

Ўсё пачальства тут было.

Ды прычыны не знайшлі,

Зла аб воўку не чутно:

Пад судом ён, бач, не быў

I з начальствам добра жыў,

Дык медаль пан войт надзеў

На авечы цэлы хлеў.

А авечкі што сказалі? —

Іх на сход зусім не звалі,

А ўпісана ў пратаколе,

Што «авечкам дана воля».

СУД

Там, дзе пушча, за прасёлкам,
Калісь ліс жыў з шэрым воўкам
I, як весць людская кажа,
Жыло згодна племя ўража;
    Ды да часу.
Хутка сварка там пайшла:
Ўкрыўдзіў нечым ліс ваўка.
    Дайшло дзела да суда.
Можа, праўда, можа, не,—
Адвакаты — два сабакі на судзе.
Кожны брэша, на праціўніка вядзе.
А суддзёю быў глушэц,
Ён разумны ці глупец,
Тое трудна разгадаць,
Адно толькі, як чуваць,
Што рашыў ён дзела так:
Выгнаць з суду ўсіх сабак,
А воўк з лісам плоцяць штраф.
Воўк — бо хлусіць ён напрасна,
Ліс — бо злодзей.
    Гэта ясна:
Круцялёў чым разбіраць,
Лепш абодвух пакараць.

ВОЎК I ЛІСІЦА

«На табе, нябожа,

Што мне нязгожа».

Раз папалася лісіцы

Ажно тры злавіць курыцы.

Падушыла; дзве з іх з’ела,

Трэццю скрыла. Сама села —

Як па працы — пад стажком

Воўк галодны йшоў нішком[1].

А што з кумою быў знаём,

То такую рэч павёў:

— Ах, сястрыца,— кажа кум,—

Я ад рання браў на вум,

Каб што-кольвек мне пад’есці,

А тут на злосць негдзе ўлезці.

Падхапіў бы я хоць птушку...

Да авец падходзіў збочку,

Ды пастух чупрыну чэша,

I сабака прытым брэша,—

Падступіцца няма складу!..

Дай ты, кумка, яку раду?!

— Ох, мой куме даражэнькі!

То ж стог сена цалюсенькі.

Еж, як хочаш,— не шкадую,

Хоць апошнім, ды частую!

— Дзякуй, дзякуй! — сказаў шэры

I пацягся без вячэры.

ДУМА А КАРАЛЮ XII

Зоры паўночы кроўю пылаюць,
    Снежны чырвонюць прасторы;
Людзям варожбы ліхі звяшчаюць
    Зораў паўночных разоры.

Ось тры малойцы,— з асобна кожны,—
    Буйныя думы гналі з укрыцця;
На поўнач кідалі ўзгляды трывожны
    З мыслю, што стрэнуць у жыцці.

Той каралеўскай жадаў кароны,—
    Не дбаў аб чэсць у патомных,
Каб толькі д’ядэм меці злачоны
    На скронях сваіх нікчомных.

Гэты, дзе поўнач, зроджэн на цара,
    Імператорам меў стацца,
Хоць баранілі народ і вера
    Айчызне з грунту зменяцца.

Дала абодвым злая фартуна
    Сваіх дасцігці намераў:
Першы на Польшчу кінуў цалуны,
    А той расшырыў моц цараў.

Трэці, на стромкай апёршысь скалі,
    Дзе вілі гнёзды саколы,
Думаў прайначыць злой долі шалі,
    Не дбаў аб цяжкі мазолі.

Зоры шырока неба крывавюць,
    Крывавюць землі і воды,—
Гэтак шырока твае расславяць,
    Манаршэ, імя народы.

К шчасцю народаў, дзля іхнай славы
    Агністо біло ў ім сэрцэ...
Будзьце ж пракляты, палі Палтавы,
    I ты, народаў мардэрца!

Памерклі зоры, памеркла слава,
    Русь у няволі марнее;
З гробу Кароля, з поля Палтавы
    Устаньце, народаў надзеі!

З ПАПЕРАЎ АЛЬГЕРДА АБУХОВІЧА

І. Успаміны Кіева

 Радзіўся я, 25 ліпеня (дзень св. Якуба) 1840 года. Прынялі мяне з жалем і абразай: быў я калекі. Думалі, што або зара памру, як брат майго бацькі, каторы меў гэтае самае калецтва, або буду ідыётам, як Генрык Быкоўскі з Русаковіч, таксама трывусны. Тым часам я гадаваўся, і пастанавілі аддаць мяне ў гімназію ў Слуцак. Але і мне самому не хацелася і бацькам маім таксама не хацелася аддаваць калекага хлопца на кпінкі і здзекі равеснікаў; трэба было зрабіць спярша аперацыю, каторай тагачасныя дактары на Беларусі неяк баяліся. Слылі тады як аператары: Пірагоў, Кажанеўскі і Караваеў. Гэты апошні быў прафесарам Кіеўскага універсітэта, а да Кіева было і найбліжэй і найлягчэй дабрацца. Пачалі выбірацца ў Кіеў да Караваева, а ў гэтым часе разышлася чутка, што царыца, жонка Мікалая I, занядужыла на вочы, што маюць рабіць ёй аперацыю і што Караваева на вясну паклікалі ў Пецярбург. Дык едзем перад вясною, але ўжо коламі, па чарнігаўскіх растопах. Дарога ішла на Лоеў і Чарнігаў. Запрагалі ў адну карэту шэсцера каней, а пад фарысія[2] — трое або чацвера, у каламажку, што ішла ззаду з нашай службай, запрэжана было пяцёра каней. Мы нідзе не загразлі, але бачылі карэты, цягнутыя некалькімі парамі валоў, і то на паштовым тракце (шосы яшчэ не было). На Дзесні, пад Чарнігавам разлітай на 10 вёрст, сарвалася бура, і паром наш занесла на нейкі бязлюдны груд[3], дзе і прыйшлося нам начаваць. У Браварох уз’ехалі мы на шосу і пасля станулі над разлітым Дняпром. Мост тады яшчэ будаваўся: перабіраліся паромам.

1

Нішком — хаваючыся.

2

Фарысія — памочнік кучара.

3

Груд — тут у сэнсе ўзгорак або невялікі астравок.