VI
Вучыся, нябожа, вучэнне паможа
Змагацца з нядоляй, з няволяй...
Янка Купала
О, вы шчаслівыя і нешчаслівыя дзянькі ў людскім жыцці! Няма рады ўсцярэгчыся ад вас, бо схаваным ёсць ад людскога ведання, на які час вы прыпадаеце, калі вы прыходзіце і калі адыходзіце. А, мусіць, прыйдзе залатая пара, што перастане людское племя верыць у вас, і тады ўжо згіне ярмо, якое ўскладаеце вы дагэтуль на тое племя.
На жаль, Лявон жыў у малакультурную эпоху, калі, не хочучы, многія людзі мелі веру ў шчаслівы і нешчаслівы дзень.
І вось прыйшоў падобны дзень, хаця Лявон спачатку думаў, што ён будзе яму шчаслівы, і ў яго працягу ён не лічыў належна бяду бядою...
Аднак не варта забягаць наперад, бо што такое шчасце і што такое няшчасце пазнаецца заўсёды ў канцы ўсякае справы.
...Ах, ну ці ж гэта не нуда сядзець на лекцыях першы дзень пасля каляднага канікулярнага гуляння, толькі ўчора прыехаўшы з свайго родненькага Цёмналесся і ўлюбіўшыся там у дарагую, слаўненькую Лёксу?
Лекцыі - такія ж доўгія, цягнуцца яны, цягнуцца... званка чакаеш не дачакаешся.
На першай лекцыі - лекцыі жывёлагадоўлі - выкладчык Пашкін, кароценькі, але вагою на пяць пудоў, і з вялікаю, буйнаю галавою, ён жа старшыня і кіраўнік тутэйшага гуртка эсперынтыстаў, родам вельмі окаючы расеец-кастрамец, сорак пяць з зацяжкаю хвілін пералічаў усе адзнакі, па якіх найлепей пазнаваць малочную «ко-ро-ву». І ў беднай галаве, - нягледзячы на Лёксачкін абраз, які засеў там на ўсе вякі і на ўсе часы, - усё ж ткі мусілі застацца з лекцыі тыя галоўныя адзнакі: «вялікае малошнае люстэрка», «глыбокія малошныя равочкі на баку» (дзе якраз праходзіць нейкая жыла) і «гэткія ж равочкі на хрыбціне» (Бог святы спомніць, паміж каторых там пазвонкаў). І яшчэ застаўся, як з кожнае пашкінскае лекцыі, кастрамецкі спосаб вымаўлення - о, о, о: корова, солома, молоко...
Другая лекцыя расейская літаратура. Выкладчык Дуб-Дубовіч, па прозвішчы-то, мусіць, беларус папоўскага або шляхецкага карэння, а з пераконанняў заядлы вялікарасейскі патрыёт і афіцыяльны сябар тутэйшай арганізацыі «канстытуцыённа-дэмакратаў», сорак пяць хвілін - праўда, без зацяжкі - расхваліваў як мог дзяржавінскую оду «Бог». І ў беднай галаве, - нягледзячы на Лёксачкіны песні, якія заселі там пасля гуляння на Вадохрышчы, мусіць, на ўсе вякі і на ўсе часы, - усё ж ткі засталося: «Ода «Бог», напісаная геніяльнаю рукою расейскага паэта слаўнае кацярынінскае эпохі, Гаўрылы Раманавіча Дзяржавіна, перакладзена на ўсе культурныя мовы Эўропы і нават на мову прабуджаных да культурнага жыцця сыноў Усходзячага Сонца - мову японскую!»
О, вы - шчаслівыя і нешчаслівыя дзянькі ў людскім жыцці... - можна было б на гэтым месцы ізноў завесці цэлую рацэю. Ды ці не лепей адкінуць «старыя словесы» і не «па замышленію Баяню», а зусім проста сказаць: трэба ж было пад гэты час трыумфавання оды «Бог», трэба ж было Задуме неасцярожна заварушыць пад партаю апошнім нумарам «Нашае нівы» так, што заўважыў Дуб-Дубовіч. Заўважыў названейка газеты і, замест усякай іншай кары, сказаў гэтак:
- З пэўнага поваду я прымушаны дадаць, што на мовах некультурных ці такіх, прыкладам, як... (ён тут асабліва націснуў)... як беларуская падгутарка паўдзённа-велікарускай гутаркі ў мове адзінага вялікага расейскага народу, выказаць магутнасць, веліч хараства, патужнасць гэтае слаўнае оды слаўнага паэта - немагчыма!
Пачырванеў Задума, як макаў цвет.
Трэцяя лекцыя - глебазнаўства. Выкладчык на імя Глеб Глебавіч Рамашкін, а па камплекцыі вялікі, светлаўласы і з белымі, як без вачэй зусім, расніцамі дзяцюк, родам з матушкі-Масквы, надаваў чамусьці надзвычай важнае значэнне слову «глеба». І, пераходзячы якраз да гэтага раздзелу, ён сёння хвілін сорак паўтараў, расхінуўшы свой вялізарны сіні камзол з арламі на жоўтых гузіках і ўзяўшыся за камізэльку абедзвюма рукамі каля пахаў, ходзячы і прыгінаючыся, як артыст, паўтараў сіпатым тэнаровым басам так:
- Поччва... поччва... поччва... это есть верррхній, более ілі менее рррыхлы... да-а, более ілі менее рррыхлый слой землі, покрррыты дерефьямі, кустарррнікамі, полллукустарнікамі, тррравамі.
І тут шыбка-шыбка пералічаў, якімі травамі і чым яшчэ - травамі: однолетнімі, двулетнімі і многолетнімі... грррібамі! лішаямі! мхамі!.. пофторіте, кгаспадін Задума!
О, бедны ты наш Задумачка! Загіпнатызаваны артыстычным рррыканнем і артыстычнымі рррухамі кгаспадзіна выкладчыка Рррамашкіна, ён мог паўтарыць толькі гэтак:
- Почва... гэта ёсць... больш ілі менш верхніх...