— Але... Пойдзем.
— Ты ўсіх запрасіў ужо? Ну, дык ідзі проста па дарозе, а я пабягу танцаваць.
— Ліда, я прашу цябе...
— Я паважаю старых, але не люблю доўга быць у іх кампаніі. Сумна.
— Выходзіць, што і я стары?
— Не, ты — юнак, — яка зноў весела засмяялася.— Да сустрэчы, Максім! Чакаю цябе заўтра.
І, махнуўшы рукой, збегла з дарогі на сцежку, шпарка пайшла насустрач агням і музыцы.
Ён хацеў быў кінуцца за ёй, але стрымаўся і толькі з захапленнем і радасцю прашаптаў:
— Да сустрэчы, — і ўдыхнуў поўныя грудзі пахучага начнога паветра.
Сапраўды, госці чакалі гаспадара, і ўсхваляваная маці сустрэла яго папрокам. У яе даўно ўжо ўсё было падрыхтавана і пастаўлена на сталы, залітыя святлом двух стосвячовых лямпачак.
У адказ на яе папрок Максім ласкава абняў маці.
— Нічога, мама. Усё добра, што канчаецца добра.
Яна здзівілася і ўзрадавалася таксама, хоць і не ведала дакладна прычыны такой незвычайнай узрушанасці сына.
Ён папрасіў у гасцей прабачэння, але так, быццам быў надзвычай задаволены, што спазніўся і прымусіў іх чакаць.
Адны Ладыніны адразу зразумелі прычыну такога настрою Лескаўца. Ірына Аркадзеўна ўздыхнула. Ігнат Андрэевіч глянуў на жонку і нахмурыў свае калматыя бровы.
... Селі за стол.
— Ну, першы тост належыць старэйшаму сярод нас, — прапанаваў Макушэнка.
— Нікалай Лявонавіч? Не, Ігнат Андрэевіч.
Ладынін падняў руку, просячы ўвагі.
— Не, таварышы. Старэйшая сярод нас Сынклета Лукічна.
Яна збянтэжылася, спрабавала адмовіцца, але калі пераканалася, што ўсе настойліва жадаюць, каб іменна яна сказала першае слова, паднялася і перайшла з краю, дзе была прымасцілася, да сярэдзіны стала, спынілася каля сына. Падняла чарку, лёгка ўздыхнула, выцерла ражком хусткі куточкі вуснаў.
— Вып'ем, госці дарагія, за святло. За гэтае вось святло, — яна паказала на лямпачку, — і за ўсё святло жыцця нашага, якое даў нам родны наш таварыш Сталін. За здароўе яго!
Госці ўсталі, заапладыравалі, выпілі чаркі да дна.
Неўзабаве паднялі яшчэ некалькі тостаў, і ўсе такія значныя і шчырыя, што-не выпіць было нельга, нават таму, хто звычайна ў рот не браў віна.
Але ніхто не п'янеў, і размова не рабілася бязладнай, як гэта бывае часам, калі пасля трох-чатырох добрых чарак святочны стол ператвараецца ў вулей: кожны гудзіць пра сваё. У гэты вечар, калі пачыналася пра што размова, дык у ёй удзельнічалі ўсе. Гаварылі спакойна, памяркоўна, — па-гаспадарску пра будучы ўраджай і выкарыстанне электраэнергіі, пра знаёмых людзей і пра жыццё наогул, пра дзяцей і навучанне — пра ўсё, што хвалявала іх у той дзень.
Разышліся на світанні.
Макушэнка загадаў шафёру падвезці дадому Гайную, а дабрадзееўцам прапанаваў прайсціся пехатою. Максім пайшоў разам з імі.
Раніца была ціхая і прахладная. На траве, на пасевах ляжала густая раса. Днела — шырылася светлая паласа на ўсходзе. На захадзе, дзе яшчэ трымалася ноч і неба было цёмнае, згасалі апошнія зоркі.
Раптам у вышыні над Дабрадзееўкай загудзеў самалёт. Усе спыніліся, адшукалі вачыма тры зорачкі — чырвоную, зялёную і белую — і доўга сачылі за імі. Самалёт ляцеў на ўсход, і хутка на фоне пасвятлеўшага неба стаў відаць яго сілуэт.
— Пасажырскі, — прамовіла Ірына Аркадзеўна.
— А ведаеце, — звярнуўся да ўсіх Бялоў, — прыемна, калі вось так над тваёй галавой праплывае самалёт...
— Мірны самалёт, — падказаў Ладынін.
Васіль усхвалявана сарваў сцябліну жыта, паднёс зялёны каласок да твару.
— А я зараз успомніў, што якраз у такі вось час, на світанні, мяне першы раз раніла. Наляцелі «юнкерсы», пікіроўшчыкі, павіслі ў такім-жа ясным небе... У такім-жа вось жыце, у разоры, я ляжаў...
Ірына Аркадзеўна дакранулася да яго рукі, ласкава папрасіла:
— Не трэба, Вася.
— Чаму не трэба? Не, наадварот, забываць гэтае не трэба, тады мы будзем мацней любіць і гэты мірны самалёт, і гэтае жыта... і ўсё... Усё, што створана нашымі рукамі... нашай працай.
— Правільна, забываць нельга, — падтрымаў яго Макушэнка, які дагэтуль маўчаў.— І мы не забываем, Васіль Мінавіч. І жыццё сваё, краіну сваю з кожным днём любім усё мацней! Але я, калі глядзеў на самалёт, адчуў яшчэ адно. Гордасць за чалавека, за чалавека — тварца, будаўніка... За нас з вамі. Нашым розумам, нашымі рукамі створаны і самалёт і тысячы іншых выдатных машын... Мы пакарылі прастору, вышыню, час, перамагаем смерць... У імя жыцця... У імя шчасця. Мы — ворагі смерці і разбурэння. І ў гэтым сіла наша!..
Зноў разгаварыліся — пра чалавека і яго справы, пра мір на зямлі. Адзін Максім маўчаў: ён няспынна думаў пра Ліду, пра сваё шчасце і сваю вучобу. За размовай не прыкмецілі, як зусім развіднела. Белая паласа на ўсходзе пачырванела, разгарэлася. Срэбрам заблішчэла раса. На травяністай дарозе заставаліся зялёныя сцежкі слядоў. У Дабрадзееўцы санліва замычэлі каровы, а ззаду, у Лядцах, глуха застукала турбіна. Пасля невялікага ў тую ноч перапынку, гідрастанцыя давала першы ток на вытворчыя патрэбы. У гэты момант Гайная, абкружаная даяркамі, выпрабоўвала на сваёй ферме першы электрадаільны апарат. З такімі-ж апаратамі падыходзілі да кароў даяркі ў «Волі».