— Чакае цябе,
— Занудзіўся я за поўгода, прызнаюся. Расказвай, як аб'едналіся. Як прайшло?
— О, брат, было спраў! З-за назвы калгаса ледзь за чубы не пабраліся. Лядцаўскія — «Партызан», дабрадзееўскія — «Воля». Ніяк не жадаюць адзін аднаму ўступаць. Разумееш, калгасы эканамічна амаль роўныя сталі і кожны хоча захаваць сваю ранейшую назву. Раднікаўцы, праўда, маўчалі. Нехта нават прапанаваў назваць «Воля партызана». І гэта падабалася большасці. Але Маша зрабіла прапанову, якую падтрымалі ўсе... Эх, якая прыгажосць! — Васіль спыніўся перад бульварам на Комсамольскай вуліцы, зачараваны кветнікам, што падымаўся ў бок Совецкай вуліцы простай дарожка», вытканай незвычайнымі фарбамі кветак. — Прыгожа. Помніш, як тут было раскапана ўсё, калі мы былі на нарадзе?
— Дык як назвалі калгас? — спытаў Максім.
— Калгас імя Антона Лескаўца, — адказаў Васіль спакойна, звычайным голасам і рушыў далей па вуліцы.
Максім на крок адстаў і хвілін колькі маўчаў. Потым спытаў:
— Ну, а Маша дзе працуе?
— З-за Машы мне прышлося моцна паспрачацца з Бяловым. Прышло яму ў галаву зрабіць яе старшынёй узбуйненага калгаса ў Грабарах... Лепшы старшыня, ордэнаноска. Кадры, як ён кажа. Маша адмовілася. А Бялоў на мяне: гэта ты падгаварыў яе. Безумоўна, я. Бо што гэта за сямейнае жыццё за пятнаццаць кілометраў? Загадвае зараз фермай у нашым калгасе. Паабяцала, што праз год-два зробіць ферму лепшай, чым у Гайнай...
— Не лаецца гэтая неспакойная баба больш з-за энергіі? Помніш, як ёй здавалася, што мы крадзем яе энергію, адпускаем на яе падстанцыю менш, чым трэба. Узлавала яна мяне тады.
— Нічога, яна гаспадарлівая жанчына. Мы, як кажуць дыпламаты, нарэшце прызналі адзін аднаго дэ факто. Спаборнічаем. Аднак, што гэта я табе бясконца расказваю. Раскажы ты. Куды пасля школы? Ведаеш? Па партыйную работу, безумоўна?
— Не ведаю. На гутарцы ў сакратара ЦК я выказаў жаданне пайсці старшынёй узбуйненага калгаса. Думаю, што накіруюць. Ведаеш, хочацца мне паспрабаваць свае сілы. Адчуваю, брат, упэўненасць. Скажу табе шчыра, школа зрабіла мяне іншым чалавекам, сапраўдным сталым комуністам. Мне зараз самому смешна, які я быў блазнюк, ганарысты і ў той-жа час беспрынцыпны, нявытрыманы. Не ведаў ні жыццёвай практыкі, ні тэорыі. А вось, вывучыў тэорыю — і на жыццё інакш гляджу. Думаю, што цяпер нікому ўжо больш не давядзецца чырванець за мяне.
Васіль, сціснуў яго руку.
— Веру, Максім.
Наблізіліся да гасцініцы. Ужо на ўсходцах Максім спытаў:
— Прабач за цікаўнасць. Чаго вы прыехалі?
— Прычына, брат, такая, што няёмка і гаварыць. Ведаеш, непрывычна неяк яшчэ. За пакупкай адной.
Максім засмяяўся.
— «Пабеду»?
— Ну, што ты! — збянтэжыўся Васіль. — Хаця-б «Масквіча».
— Дарэмна. Я на тваім месцы купляў-бы «Пабеду».
Пуставатыя кішэні.
— Не гніся, Вася. Ты цяпер, мабыць, самы багаты чалавек у раёне, калі не ў вобласці...
У нумары гасцініцы Іх сустрэла Маша. Максім не бачыў яе год (калі ён прыязджаў на зімовыя канікулы, яна была на сесіі завочнікаў у тэхнікуме) і цяпер ледзь пазнаў, так яна змянілася — папаўнела і, здавалася, яшчэ больш папрыгажэла. Была яна ў зялёным, крыху цяжкаватым для такой спякоты, плацці, з ордэнам Працоўнага Чырвонага сцяга на грудзях.
Максім спыніўся ў дзвярах, зрабіў здзіўленыя вочы, развёў рукі. Яна крыху збянтэжылася, пачырванела, першая працягнула руку.
— Ну, пацалаваць цябе баюся — Лазавенка па шыі дасць... Але тваю працавітую, тваю залатую руку...
Маша зразумела яго намер, засмяялася.
— Я вось скажу Лідзе, чаму ты навучыўся тут, — і па-мужчынску моцна паціснула яму руку.
Максім вышаў на сярэдзіну пакоя, агледзеўся, навокал.
— Я сёння здаваў гістарычны матэрыялізм, гаварыў Пра знікненне істотнай розніцы паміж горадам і вёскай. Адзін член камісіі папрасіў прывесці канкрэтны прыклад з нашага жыцця. Я прывёў, які вычытаў у кніжцы, але зараз не магу дараваць сабе, што не ўздумаў расказаць яму пра вас... Пра цябе, Васіль, — ён неяк непрыкметна палажыў руку на плячо Васіля, падвёў да яго жонкі, другой рукой абняў за плечы яе. — Пра цябе, Маша. Пра вас, дарагія мае сябры!
1949-1952 гг.