— Ну што-ж, пагаварыць можна. А калi што, дык вы-б маглi за яго паручыцца?
— Ну, ведама.
— Мо нешта й ўдасца зрабiць… Хаця, ведаеце, гэта даўгая працэдура… Але, праўду кажучы, цi варта нават нешта рабiць?.. Дык-жа ўжо хутка дзясятыя ўгодкi рэвалюцыi… Будзе шырокая амнiстыя. Тады яго звольняць i бяз нашых захадаў.
— Думаеце, што ён падпадзе пад амнiстыю?
— Маю надзею… А калi-б… Ну, тады трэ будзе падумаць… Так цi сяк я ня думаю, каб ён доўга праседзеў.
— Але-ж засудзiлi яго на 10 год.
— Ну, што ў нас значыць дзесяць гадоў! Можа быць засуджаным на дзесяць, а праседзець толькi год, два… Але, трэба прызнацца, што абставiны для яго злажылiся вельмi непамысна…
Лiсты ад прыяцеля
Я лiставаўся з маткаю. Яна ведала, дзе я. Гэткiм чынам i мае прыяцелi ведалi пра мяне.
На этапе я атрымоўваў ад аднаго зь iх лiсты.
«Дарагi тав. Аляхновiч!
…Тав. Чарвякоў пытаўся, цi я магу за Вас паручыцца. Я адказаў, што так. Напiшэце, як вы на гэта глядзiцё, цi гэта варта, калi застаецца толькi каля месяца да 10-й гадавiны рэвалюцыi? Дзеля таго, што ўсялякiя фармальнасьцi трываюць надта доўга, у працягу месяца не пасьпеецца, дык, можа, ня варта…»
Нарэшце амнiстыя была апавешчана, але я волi не пабачыў. Амнiстыя датычыла толькi да крымiнальных злачынцаў.
Другi лiст быў гэткага зьместу:
«Дарагi тав. Аляхновiч!
Надзея на амнiстыю ня зьдзейсьнiлася. Сяньня пiшу ў Маскву. Не паддавайся роспачы. Цi зварачацца яшчэ раз у Вашай справе да тав. Чарвякова, ня ведаю. Мы ў вашай справе напiсалi калектыўную заяву. Маю надзею, што ўсё скончыцца добра. Трэба быць цярплiвым i ня трацiць бадзёрасьцi…
Пiшэце, працуйце, чытайце…
Напiшэце мне, можа, чаго вам трэба…»
А Аляхновiч быў у Ленiнградзкiм Iспраўдоме. Этап наблiжаўся да месца свайго прызначэньня — да Салавецкiх Лягераў Асаблiвага Прызначэньня.
Няма дзiва, што словы гэтых лiстоў былi як словы ўцехi пры ложку цяжка хворага. Поўныя надзеi словы прымушалi верыць, што запраўды нешта пераменiцца. Дык-жа немагчыма, каб з усiх гэтых стараньняў нiчога ня выйшла!
Дык адказваў акуратна на гэтыя лiсты (цяпер, на этапе, ужо можна было пiсаць штотыдзень), дзякаваў за захады й дакучлiва прасiў далей не пакладаць рук.
Лiсты прыходзiлi акуратна.
«Паважаны тав. Аляхновiч!
Вашая справа пакуль што не скранулася з месца. Мне асаблiва здаецца, што вызваленьня трэба чакаць з Масквы. Сказалi мне ў Менску, што трэба чакаць пастановы Усерасейскай Амнiстыйнай Камiсii. Калi гэта будзе — ня ведама… Гэтак мне казаў старшыня ГПУ ў Менску. Апрача таго, я пiсаў пра Вас да Мянжынскага. Жадаю Вам здароўя i вытрываласьцi.
Да 10-годдзя БССР засталося ўжо менш як год».
У гэтым лiсьце адрысата няпрыемна кальнула зьмена ў загалоўку. Ужо замiж «дарагi» стаяў прыметнiк «паважаны». А ў канцы зацемка аб дзесятых угодках БССР! Значыцца, гэтыя ранейшыя надзеi ня маюць моцных падставаў, калi трэба хавацца за новыя.
Нарэшце сталася тое, чаго адрасат баяўся. Апошнi лiст пачынаўся словамi: «тав. Аляхновiч!» (без прыметнiка!) i абмяжоўваўся толькi сухой iнфармацыяй, што дагэтуль яшчэ нiчога не ўдалося зрабiць, а калi зробiцца, дык будзе паведамлена — i няхай тав. Аляхновiч пакiне гэтак часта пiсаць…
Аляхновiч пакiнуў пiсаць. Карэспандэнцыя спынiлася. Прайшлi й дзесятыя ўгодкi БССР — а ў лёсе вязьня ня было нiякiх пераменаў.
Прыехалi
Цягнiк памалу падыходзiць да станцыi Кем, аднаго з вузлоў Мурманскай чыгункi.
Тры днi ўжо, як мы выехалi зь Ленiнграду.
Што нас там чакае? Якiя новыя абставiны жыцьця? Работа? Але якая работа?
Цi мы так будзем зачыненыя, як у вастрозе, цi будзем магчы хадзiць вольна?..
Нiхто з нас нiчога ня ведаў.
Праз вокны вагону мы бачылi нейкiя дрывяныя склады, кучы расьпiлованых дошчак — прадукцыю якiхсьцi недалёкiх лесапiльняў, нейкiх шэрых людзей у шэрых вопратках…
Цi гэта нашы будучыя таварышы-катаржане?
Ужо сутунела, як даўгая зьмяя вагонаў затрымалася ля свае мэты. Нам заяўлена, што гэтую ноч яшчэ пераначуем у вагонах.
На другi дзень ранiцой каманда:
— Выходи из вагонов!
З клункамi на плячох выходзiм на рэйкi.
Востры сiвер-вiхор круцiць сьнегам.
Нас вядуць. Два кiлёмэтры сьнегам. Калючыя драты. Шэрае мора. Драўляныя шалашы.
Гэта баракi, гэта наша гаспода.
Мы цяпер на Паповым абтоку.