Палон і эміграцыя
У бітве каля Мацяёвіцаў Тадэвуша Касцюшку моцна параніла ў галаву. Непрытомнага яго схапілі расейцы і адправілі ў Петрапаў¬лаўскую крэпасць. З палону яго вызваліў цар Павел I. Атрымаўшы свабоду, Касцюшка выехаў у ЗША, а праз пэўны час зноў вярнуўся ў Еўропу. У вольныя хвіліны ён любіў маляваць, выточваць розныя драўляныя рэчы. А ў 1809 годзе ў Лондане Тадэвуш Касцюшка выдаў нават брашуру “Манеўры коннай артылерыі”. За два гады да сваёй смерці ён пісаў цару Аляксандру I : “Нарадзіўся я ліцвінам (г.з. беларусам)...”.
Свае апошнія дні наш зямляк правёў у Швейцарыі, дзе і памёр. Яго астанкі перазахаваны ў Кракаве.
Даніна памяці
У многіх краінах свету шануецца памяць пра Тадэвуша Касцюшку. У гонар яго пад Кракавам насыпаны курган. Касцюшку па¬стаўлены помнікі ў Польшчы, ЗША, Швейцарыі, яго імем названа самая высокая гара ў Аўстраліі, адна з акруг штата Індыяна, горад у штаце Місісіпі, астравы на Алясцы (ЗША).У Салюры (Швейцарыя) існуе музей Касцюшкі.
Імем нашага земляка названы вуліцы ў Гродне, Брэсце і Косаве. Ён з’яўляецца нацыянальным героем Беларусі, Польшчы і ЗША, а таксама ганаровым грамадзяні¬нам Францыі.
2004
Покліч самапазнання
У вёску Вецявічы, што на Слонімшчыне, прыехаў пасля абеду. У сустрэчнай жанчыны запытаўся, дзе жыве Мікола Арочка.
— А ў нас два Мікалаі Арочкі, — адказала жанчына. — Вам які трэба?
— Мне патрэбны паэт Арочка, — прызнаўся ёй.
— У Арочкаў тут некалькі хат, вось шукайце, у якой гаспадары, — сказала кабета і паказала рукой на бліжэйшыя пабудовы.
Дзверы мне адчыніла Марыя Іванаўна, жонка Міколы Арочкі. Шчыра павітаўшыся, яна паведаміла, што яе хлопцы возяць салому. Ідучы на аселіцу, здалёк убачыў юнака і дзядулю, якія цягнулі на калясцы салому.
… Лёс жорстка абышоўся з сям’ёй доктара філалагічных навук, паэта, даследчыка, крытыка, перакладчыка, члена Саюза беларускіх пісьменнікаў Міколы Арочкі. Трагічна загінулі ў Мінску два яго сыны і нявестка. Адзінай радасцю, уцехай і надзеяй для Мікалая Мікалаевіча і Марыі Іванаўны застаўся ўнук Валерык. Усе разам даўно пакінулі Мінск і вярнуліся ў Вецявічы — родную вёску паэта.
— Пойдзем у хату, вып’ем за суcтрэчу. Такія госці, як ты, у нас бываюць рэдка, — прызнаўся Мікола Арочка.
Хутка ў хаце накрыўся стол, на ім з’явіліся агуркі, памідоры, масла, сала, хлеб, каўбаса і, вядома, пляшка гарэлкі.
— Калі ласка, частуйцеся, — прапанавала гаспадыня. Мы прыселі да стала, і Мікола Арочка пачаў расказваць пра сваё вясковае жыццё.
— З рання да вечара мы на нагах, бо маем вялікую гаспадарку. Трымаем карову, свіней, авечак, коз, курэй — словам усё, што можа мець вясковец. Сам я кашу, сушу, важу, саджаю і капаю. Дапамагаюць Марыя і Валерык.
— Як да вас адносяцца вяскоўцы?
— Па-рознаму, бо людзям сёння ў вёсцы усё роўна: ці ты вучоны, ці генерал, ці хто іншы. Раней ў Вецявічах у мяне была адна мянушка, цяпер другая — “паэт”. Так і кажуць: паэтаў агарод, паэтава карова, паэтава свіння і паэтаў казёл. Мы ўжо прывыклі.
— Як сёння жыве беларуская вёска?
— Вёска амаль поўнасцю спілася. У калгасе крадуць усё, што толькі можна ўкрасці. Адзін старшыня калгаса пракантраляваць усё гэта не ў сілах. Гэта далёкі вынік сацыялістычнага калгаснага ладу жыцця. Тут я загнаны ў кут бездухоўнасці, нясу адплату свайму лёсу. Але вершы пішуцца, бо ў вёсцы па-іншаму я ўбачыў і адчуў жыццё, яго смак…
* * *
Ужо не першае дзесяцігоддзе Міколу Арочку роздумна займае ідэя самапазнання — сябе і свайго народу, ягонай духоўнай красы і яе стратнасці. На якіх жыццёвых вузлах, з якіх мэтаў, памкненняў нараджаліся складнікі яго паэтычнага бачання і светавымярэння?