Выбрать главу

абаронца — защитник, выканаўца — исполнитель, вынаходца — изобретатель, вытворца — производитель, дарадца — советчик, знаўца — знаток, пераможца — победитель, прамоўца — оратор

Женский род

Жыхарка — жительница, кухарка — повариха, глядачка — зрительница, дзяячка — деятельница, каханка — любовница, сваячка — свояченица, жонка — жена, доктарка — доктор, кандуктарка — кондуктор, кантралёрка — контролер, партнёрка — партнер, касірка — кассир, сакратарка — секретарша, карэктарка — корректор, лектарка — лектор, лекарка — лекарь, акторка — актриса, дырэктарка — директор;

майстрыха — мастерица, д’ябаліха — дьяволица, доктарыха — жена доктора, дырэктарыха — жена директора, міністрыха — министерша, ваўчыха — волчица, весялуха — веселунья, рагатуха — хохотунья, балбатуха — болтунья, хітруха — хитрунья, скакуха — плясунья, ласуха— сластена, шаптуха — знахарка;

маладзіца — молодка, абранніца — избранница, захавальніца — хранительница, кветкаўніца — цветочница, забаўніца — затейница, пісьменніца — писательница, цырульніца — парикмахер, ласіца — лосиха, мядзведзіца — медведица, тыгрыца — тигрица.

Средний род

Дзіця — ребенок, цяля, цялё — теленок, парася, парасё — поросенок, кацяня, кацянё — котенок, шчаня, шчанё — щенок, кутенок, жарабя, жарабё — жеребенок, кураня, куранё — цыпленок, качаня, качанё — утенок, птушаня, птушанё — птенец, дзяучо — девочка, свінчо — подсвинок, курчо — курочка.

Это примеры, иллюстрирующие наиболее значительные и характерные суффиксальные способы построения слов в белорусском литературном языке.

ПОСЛОВИЦЫ И ПОГОВОРКИ

Роднаязямелька — як зморанаму пасцелька. — Самое дорогое и желанное — родной край.

Няма смачнейшай вадзіцы, як з роднай крыніцы. — Нет ничего на свете приятнее и лучше, чем родное.

На ваўка памоўка, а мядзведзь нішкам. — Виноват не тот, о ком говорят, а тот, кого не подозревают.

За вочы і цара лаюць. — О мнимой смелости.

Смачная кашка, ды зарабіць цяжка. — Всё хорошее достигается большим трудом.

Залішняя хвала паваліць і вала. — Неумеренное восхваление губит человека.

Звер не звер, але чорт яму вер. — Особой опасности вроде не представляет, но нужно быть осторожным с ним.

Абы да душы, добра і ў шалашы. — С милым рай и в шалаше.

Для мышы і кот вялікі звер. — У каждого свое представление об опасном противнике.

Пра пчолы нічога не скажу, а мёд салодкі.— О деле лучше не вспоминать, но результат приятный.

Не ўздыхай: няма — і няхай. — Не следует слишком переживать из-за отсутствия чего-либо.

Душа мая не крывая: усё прымае. — О нетребовательности.

Загаварыўся, што й стагнаць забыўся. — О беседе, которая отвлекла.

ТЕКСТ

Раманс
Зорка Венера ўзышла над зямлёю, Светлыя згадкі з сабой прывяла… Помніш, калі я спаткаўся з табою, Зорка Венера ўзышла. 3 гэтай пары я пачаў углядацца У неба начное і зорку шукаў. Ціхім каханнем к табе разгарацца 3 гэтай пары я пачаў. Але расстацца нам час наступае; Пэўна, ўжо доля такая у нас. Моцна кахаў я цябе, дарагая, Але расстацца нам час. Буду ў далёкім краю я нудзіцца, У сэрцы любоў затаіўшы сваю; Кожную ночку на зорку дзівіцца Буду ў далёкім краю. Глянь іншы раз на яе, у расстанні Там з ёй зліём мы пагляды свае… Каб хоць на міг уваскрэсла каханне, Глянь іншы раз на яе.

(М. Багдановіч)

Лексический комментарий к пословицам, поговоркам и тексту

смачны — вкусный, сравн. ст. смачнейшы

крыніца — родник

памоўка — молва, наговор

нішкам — втихаря

лаяць — ругать

зарабіць — заработать

залішні — чрезмерный

хвала — восхваление

да душы — здесь: по сердцу

вялікі — большой (но не громадный)

няхай — пусть

забыцца — забыть, запамятовать

зорка — звезда

згадкі — воспоминания

спаткацца — встретиться

углядацца — всматриваться

каханне — любовь, кахаць — любить

пачаць — начать

наступаць — здесь: наставать

пэўна — видимо, наверное

моцна — сильно

час — время

нудзіцца — тосковать

дзівіцца — смотреть

іншы — иной

у расстанні — в разлуке

пагляд — взгляд

Упражнения

1. К существительным, имеющим общее значение лица мужского пола в его отношении к другим лицам занятиям и иным подобным обстоятельствам, подберите существительные с тем же значением, но называющие лиц женского пола (если подобные существительные имеются или возможны); пользуйтесь словарями, в том числе для раскрытия значения существительных.

Будаўнік, жартаўнік, нядбайлік, баязлівец, шчаслівец, грыбнік, лыжнік, апавядальнік, збіральшк, парушальнік, стваральнік, шукальнік, газетчык, выкладчык, вязальшчык, шыфроўшчык, дурань, вартаўнік, зводнік, пісьменнік, любімец, пастаялец, жылец, разумнік, кіраўнік, працаўнік, вандроўнік, чараўнік, удзельнік, памочнік, наведвальнік, ракетчык, лётчык, паштар, юбіляр, гандляр, друкар, місіянер, акцыянер, пенсіянер, мільянер, выхаванец, руплівец, студыец, шавец, лаўкач, багацей, глядач, дзеяч, слухач, чытач, сябра, дружбак, дзівак, дабрак, чужак, камедыянт, дэбютант, экскурсант, лабарант, апанент, эмігрант, кіяскёр, танцор, шафёр, карэктар, кандуктар, рэдактар, касі р, багатыр, лектар, літаратар, экзаменатар, кааператар, найміт, гармані ст, журналіст, паспартыст, метадыст, тэнісіст, круцель, адвакат, дырэктар, дыспетчар, сваяк, швагер, аптэкар, кухар, прастак, спявак, доктар, фельчар, парабак, міліцыянер, паэт, жабрак, рыбак, весялун, крыксун, ляўшун, плаксун, рагатун, хітрун, фарсун, балбатун, таўстун, шаптун, ткач, сват, жнец, ядок, гаспадар, князь, герой, Бог, кравец, майстар, хлус, барон, акцёр, маладзён, лунацік, скептык, комік, афіцэр, арбітр, гісторык, рамантык, хімік, паэт, службовец, сядок, стралок, пчаляр, рэвізор, дырыжор, інжынер, дэкан, рэктар.

2. Сделайте перевод существительных и обратите внимание на предпочтительное образование их лексических соответствий в белорусском языке.

Читатель, писатель, представитель, сеятель, учитель, вредитель, водитель, глушитель, строитель, воспитатель, правитель, носитель, любитель, вершитель, делитель, измеритель, искатель, кормитель, копатель, мучитель, настоятель, покровитель, получатель, радетель, поручитель, старатель, хулитель, поступок, поцелуй, сорт, счет, направление, спасение, обстоятельство, подарок, пакет, упаковка, угощение, грабеж, снаряжение, рисунок, холодина, пустота, голь, мокрота, мошкара, комарье, толкотня, беготня, стрельба, путаница, земляника, черника, голубика, брусника, ежевика, клюква, костяника.