УСТОИЧИВЫЕ ФРАЗЫ, ШУТЛИВЫЕ ВЫРАЖЕНИЯ
Добры, хоць да сэрца прыкладай — о большой доброте.
Пайсці ўгору без вяроў кі — быстро продвинуться (шутливо).
З-пад ногця дастаць — иметь большие способности по приобретению.
Шыю намылю і за мыла заплоціш — угрозанаказания с последующими неприятностями.
Сляпіцаю ў вочы лезці — приставать.
Вялікая шышка на голым месцы — о мнимой величине, важности лица.
Казань казаць — говорить скучно, длинно.
У свіныя галасы — поздно.
У вока ўпасці — понравиться.
Многа не трэба, абы ўволю — нужно столько, чтобы было достаточно.
Пакарай мяне, Божа, блінцом ды яшчэ з масельцам і піўцом — о привольной жизни.
ТЕКСТ
Якая яна, мая зямля? Гэта залатыя палі збажыны з сінімі вочкамі васількоў, светлыя ад бяроз гаі, што аглухлі ад птушынага звону, і пушчы, падобныя на гатычныя храмы, пушчы, дзе алені горда нясуць свае кароны. Гэта бясконцыя жылы рэк, у якіх плешчуцца бабры і рыба на захадзе сонца. Гэта амаль адзінаццаць тысяч азёр, чыстых, як усмешка дзіцяці.
Гэта ў мінулым гераічная і шматпакутная зямля. Безліч разоў з пачатку дзён грукалі па ёй калясніцы вайны. Але мы, дзеці Беларусі, ганарымся тым, што ў гэтых войнах яна ніколі, запамятайце гэта, ніколі не была агрэсарам. Іншая справа, што яна заўсёды мужна і да канца бараніла свой ачаг, сваю праўду і веру.
Памяць маёй зямлі аб гэтым і ў старадаўніх гарадзішчах, і ў курганах, пад якімі спяць яе абаронцы, і ў барвовых, быццам ад крыві, мурах замкаў, на палетках, дзе працавіты плуг часам выворвае каменную сякеру, меч або гільзы часоў апошняй вайны, і ў вечных агнях перад помнікамі салдатам, якіх мы яшчэ памятаем жывымі.
І, перш за ўсё, памяць маёй зямлі — гэта людзі і іх вечная і неўміручая праца. Араць палі, біць студні, расціць сады, плесці з каменя і дрэва карункі дзівосных будынкаў, спяваць, нібы на адным дыханні, песні, складаць вершы.
(У. Караткевіч)
прыкладаць — прилагать; здесь: класть
угору — вверх; но обычно: угару
з-пад — из-под
вялікі — большой; велізарны. вялізны — огромный
трэба — нужно
абы — только бы
пакараць — наказагь (за провинность)
збажына — хлеб
бясконцы — бесконечный
амаль — почти
усмешка — улыбка
шматпакутная — многострадальная
безліч — несчетно
пачатак — начало
грукаць — стучать; ляскаць, ляпаць — бряцать, бренчать
ганарыцца — гордиться; маю гонар — имею честь
запамятаць — запомнить; забыць — запамятовать
ніколі — никогда
іншы — иной
справа — дело (справа — справа, злева — слева)
мужна — мужественно
бараніць — оборонять, защищать
старадаўні— старинный
абаронцы — защитники
барвовы — багряный
быццам — будто, как будто
мур — каменное или кирпичное строение, стена
палетак — нива
працавіты — трудолюбивый
выворваць — выпахивать; араць — пахать
сякера — топор
апошні — последний
помні к — памятник; памятаць — помнить
перш за усё — прежде всего
неў міручы — бессмертный
студня — колодец; біць студні — копать колодцы
карункі — кружева
дзівосны — удивительный
будынак — строение
спяваць — петь
нібы — как будто, словно
верш — стихотворение
1. Переведите выражения Обратите внимание на грамматический род белорусских существительных и их образование
Олимпийская медаль. Бескрайняя степь. Густая пыль. Горькая полынь. Большая тяжесть. Новый кафель. Охотничья собака. Острая боль. Высокая насыпь. Офицерская шинель. Выгодная продажа. Стройный тополь. Горячий пар. Широкий простор. Густая тень. Синие чернила. Белый цыпленок. Мой ребенок. Птенец кукушки. Кровавая мозоль. Стеклянная банка. Приятное воспоминание. Старая рукопись. Одна бровь. Породистый гусь. Спелое яблоко. Белая кость. Чистый пол. Интересный вопрос. Старое время. Сколько времени. Портретная живопись. Непонятная, нечитабельная запись. Горячий источник. Старинная летопись. Автобусная остановка. Денежная прибыль. Постельное белье. Серебряная вилка. Очередная перепись. Всеобщий интерес. Собственное мнение. Подавляющее большинство. Правдивое изображение. Глубокое заблуждение. Яркий свет.
2. Образуйте форму родительного падежа единственного числа заключенных в скобки существительных мужского рода во фразах.
Ні дзе ні (рух), ні (гук). За кіламетр ад (лес). Плашч ад (дождж). Нашчыпаць (гарох). Каля (асіннік). Няма (вецер). 3 (дзень) на дзень. Слаўны сын беларускага (народ). Процьма (народ). Няма (настрой). Другога (студзень). Урывак з (твор). Пачак (чай). Удар (гром). Кроплі (дождж). Дождж як з (луб). Каля бабулінага (ложак). Енчыць ад (боль). Падысці да (стол). Луста (хлеб). Каля (парог). Пачатак (сакавік). Стрэльба (вартаўнік). Шмат (крык, шум). Машына (пясок). Сноп (авёс, ячмень). Няма (сон). 3 вялікага (розум). Адплысці ад (бераг). Дайсці да (хвойнік). Каля (агонь). 3 майго (сад). Каля (край) сеткі. Сын (пастух). На ўскрай (лес). Зарасці (лазняк, хмель, алешнік).
3. Образуйте форму предложного падежа единственного числа заключенных в скобки существительных мужского, женского и среднего рода.
На (Месяц) і на (Зямля) перамагаць павінен розум. (Е. Лось) Стаяць дрэвы ў жнівеньскай (краса), дарогі — у ячменнай (пацяруха). (С. Грахоўскі) Пры самай (дарога) расце клён. (Я. Брыль) На (гара) на крутой вырас дуб малады. (Я. Купала) Пашану і славу па (кропля) збіраюць. (Е. Лось) Станцыя хавалася ў прадранішнім (змрок). (М. Лынькоў) Якое раздолле ў зялёным (бор) летам! (А. Якімовіч) Вясна ў поўным (росквіт) (А. Якімовіч)
4. Образуйте форму родительного падежа множествениого числа существительных.
Малайцы бабры, нашых (рэкі) гаспадары, вартавыя (крыніцы) і (куніцы), і (суніцы), і (лясы), і (ласі), і птушыных (галасы). (В. Вольскі) Чародка (качкі) з крыкам узнялася з асаковых (зарасці) і спуджана кінулася да лесу. (М. Лынькоў) Паняслася песня волі між (лясы) пустых, (балоты). (М. Чарот) Як кіпела матчына душа ад такіх (думкі). (К. Чорны) Певень дык той наогул перабраўся на астравок сярод двух (рукавы) ракі і пахаджае там у таварыстве трох (чубаткі), відаць, найбольш адданых і смелых. (Я. Брыль) Толькі зверху, дзе хі сталіся верхавіны-венічкі стромкіх (сосны), ішоў ціхі маркотны шум ды трапяталіся і шалясцелі лісточкі (асіны) ды (бярозы) (А. Чарнышэвіч)
Урок 3
ИЗМЕНЕНИЕ СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫХ 2
Значительное количество существительных женского рода составляет морфологическую группу, имеющую падежные окончания третьего склонения. В именительном падеже эти существительные не имеют окончания: соль, гразь, мазь, гусь, вось, медзь, навісь, моладзь, твань, Лань (река), радасць, смеласць, сырасць, памяць, косць, злосць, чвэрць, аповесць, уласцівасць, кроў, глыб, верф, гар, моц, ноч, мыш, Нарач, Свіслач.