– Я ня схлусіў і распавёў усю праўду, якую мог, – адказаў Фрода.
– Я не вінавачу цябе, – вымавіў Фарамір. – Ты ў цяжкай сытуацыі кемліва й мудра веў размову. Але ж я зразумеў болей, чым казалі твае словы. У вас не было сяброўства з Барамірам або разьвіталіся вы не па-сяброўску. Табе й спадару Сэмвайзу таксама, мяркую, ёсьць у чым паскардзіцца на Бараміра. Я любіў майго брата й ахвярую многім дзеля таго, каб адпомсьціць за ягоную сьмерць, аднак я добра яго ведаю. Праблема, напэўна, у Коне Ісільдара – вераемна, гэтая рэч паўстала між вамі й сталася крыніцаю разладу. Мне ясна: гэта нейкі чароўны й магутны скарб, а рэчы падобнай натуры, калі верыць старажытным паданьням, ня надта спрыяюць згодзе паміж сябрамі. Ці ня блізка я да праўды?
– Блізка, – пацьвердзіў Фрода, – але ня ў самую праўду. Разладу не было сярод нас, толькі сумнеў: куды кіравацца ад Эмін Мюйлу. Так альбо інакш, скажу: старажытныя паданьні вучаць і пра небясьпеку пасьпешлівых словаў пра чароўныя й магутныя скарбы.
– А-а, як я й думаў: клопаты былі толькі з Барамірам. Ён хацеў прынесьці гэтую рэч у Мінас Тырыт. Шкада, што ліхі лёс запячатаў вусны табе, хто бачыў яго апошнім, і не дае мне вызнаць тое, чаго так прагну: чым жыў ён, што было ў ягонай галаве й сэрцы ў апошнія гадзіны жыцьця? Памыляўся ён ці не – я пэўны ў адным: памёр ён добра, дасягнуўшы нечага сьветлага. Бо ягоны твар быў нават прыгажэйшы, чым у жыцьці.
Я надта жорстка ціснуў на цябе, Фрода, каб выведаць пра Кон Ісільдара. Прабач мне! Тое было нямудра ў гэткай часіне й месцы. Бо мы толькі вярнуліся з жорсткай бойкі й іншыя справы займалі мой розум. Але ж размаўляючы з табою, я наблізіўся да праўды й таму вырашыў абысьці яе. Ведай, што сярод тых, хто кіруе горадам, захавалася шмат старажытных ведаў, недаступных астатнім. Мой род – не з нашчадкаў Элендыля, хоць у нашых жылах цячэ кроў Нумэнору. Наш радавод узыходзіць да Мардыля, намесьніка, які кіраваў замест караля, калі той выпраўляўся на вайну. Кароль Эярнур стаўся апошнім у галіне Анарыёну. Дзяцей ён ня меў і з вайны не вярнуўся. З таго часу горадам кіравалі намесьнікі, хоць тое й здарылася шмат людзкіх жыцьцяў таму.
Памятаю, калі Барамір быў яшчэ хлапчуком і мы вывучалі разам расповед пра нашых прабацькоў і гісторыю гораду, майго брата заўжды злавала тое, што наш бацька не кароль. "Колькі сотняў гадоў патрэбна, каб зрабіць намесьніка каралём, калі кароль не вярнуўся?" – пытаўся ён. "Напэўна, драбніца ў краёх, дзе каралёўская кроў ніжэйшая, – адказваў мой бацька. – А для Гондару мала й дзесяці тысячаў". Небарака Барамір! Ці кажа гэта табе што пра яго?
– Так, – пагадзіўся Фрода. – Але ён заўжды ставіўся да Арагорна з павагаю.
– Не сумняюся. Калі, як ты кажаш, ён прызнаў Арагорнава права, дык з радасьцю стаў бы пад ягоную руку. Але час для іспыту не надышоў. Яны не сягнулі Мінас Тырыту й ня сталі супернікамі ў ваярскіх дзеях. Зрэшты, я адхіляюся ад напрамку гутаркі. Род Дэнэтара здаўна захоўваў старажытныя веды, і ў нашых скарбніцах зьберагаецца шмат кніг, скруткаў ссохлага пэргамэну, каменных скрыжаляў, запісаў на лістах золата й срэбра на разнастайных мовах. Некаторыя аніхто цяпер ня здольны прачытаць, іншыя хіба зрэдку хто бачыць. Я магу расчытаць сёе-тое, бо мяне вучылі. Менавіта па гэтыя запісы зьяўляўся да нас Сівы Вандроўнік. Упершыню я пабачыў яго ў маленстве, і з таго часу ён наведваў нас двойчы ці тройчы.
– Сівы Вандроўнік? – перапытаў Фрода. – А як ягонае ймя?
– Мы клікалі яго на эльфскі манер – Мітрандыр, і ён задавальняўся гэтым. Казаў: "У розных краёх у мяне шмат імёнаў. Мітрандыр у эльфаў, Таркун у гномаў, Алорын у час майго юнацтва на Захадзе, які забыты цяпер. На поўдні – Інканус, на поўначы – Гэндальф, а на ўсход я не хаджу".
– Гэндальф! – гукнуў Фрода. – Я так і думаў, што гэта ён. Гэндальф Сівы, найдаражэйшы зь сяброў і дарадцаў, правадыр нашай суполкі. Ён загінуў у Морыі.
– Мітрандыр загінуў? – выклікнуў Фарамір. – Ліхі лёс перасьледуе вашае сяброўства. Цяжка паверыць, што асоба гэткай мудрасьці й моцы – бо мы сьведкі найнезвычайнейшых ягоных зьдзяйсьненьняў – можа загінуць, і сьвет наш пазбавіўся гэткай веды. Ці ўпэўнены ты? Можа, ён упрост пакінуў вас ды выправіўся па сваіх справах?
– На жаль, не! – уздыхнуў Фрода. – Я бачыў, як прорва паглынула яго.
– За тваімі словамі – гісторыя вялікіх подзьвігаў, жуды й смутку, – заўважыў Фарамір. – Мо ты распавядзеш мне надвячоркам. Мітрандыр, як цяпер падаецца, быў ня толькі кніжнікам, але чыньнікам і рухальнай сілай мноства вялікіх падзеяў нашага часу. Калі б ён надарыўся побач тады й патлумачыў складанае прароцтва нашых сноў, верагодна, не спатрэбілася б нікуды ехаць. Вядома, магло здарыцца й адваротнае, калі Бараміру наканавана было рушыць у гібельную вандроўку. Мітрандыр ніколі не адкрываў нам ані будучыні, ані сваіх мэтаў. Нейкім невядомым мне чынам ён атрымаў ад Дэнэтара дазвол зірнуць на таемныя скарбы нашай кніжніцы, і я даведаўся крыху ад яго, калі ён пагаджаўся распавядаць мне й навучаць (хоць тое здаралася рэдка). Бо ён заўжды шукаў зьвестак і распытваў нас пра Вялікую бітву на Дагорладзе, на самым ранку Гондарскай гісторыі, калі той, чыё імя хай не назавецца, быў зрынуты. А болей за ўсё цікавілі яго паданьні пра Ісільдара, якіх, на жаль, мы ведалі нашмат меней, і ніхто ня ведаў дакладна, які лёс яго напаткаў.