– Паслугі твае – найвышэйшай вартасьці ў маіх вачох. А цяпер – ці возьмеш ты гэтую істоту, Сьмеяголя, пад сваю ахову?
– Так, я насамрэч бяру Сьмеяголя пад сваю ахову, – прамовіў Фрода.
Сэм гучна ўздыхнуў, і не праз цырымоніі, якія ён па-хобіцку надзвычай ухваляў. Бо ў Шыры гэткая справа спатрабавала б нашмат болей словаў ды паклонаў.
– Тады я абвяшчаю табе, – Фарамір павярнуўся да Глыкса, – што над табою – сьмяротны прысуд, але ты вольны ад яго, пакуль спадарожнічаеш поруч з Фрода. Аднак калі любы гондарац заўважыць цябе безь яго, прысуд спасьцігне цябе. I хай сьмерць адшукае цябе хутка ў Гондары ці па-за ягонымі межамі, калі зробіш свайму гаспадару ліхое. А зараз кажы мне: куды ты кіруесься? Ён казаў, ты быў ягоным правадыром. Куды ты вёў яго?
Глыкс не адказаў.
– Я не пакіну гэта таемным! Адкажы мне альбо я зьмяню прысуд!
Глыкс маўчаў.
– Я адкажу за яго, – умяшаўся Фрода. – Ён прывёў мяне да Чорнай Брамы, як я й прасіў, але прайсьці празь яе немагчыма.
– У Неназывальную зямлю няма адчыненых брамаў, – заўважыў Фарамір.
– Пабачыўшы тое, мы зьвярнулі на Паўднёвы шлях, – працягваў Фрода, – бо ён казаў, што ёсьць ці можа быць сьцежка паблізу ад Мінас Ітылю.
– Мінас Моргулу, – выправіў Фарамір.
– Я не зусім зразумеў, але ж сьцежка, як падаецца, караскаецца ў горы з паўночнага боку даліны, дзе стаіць стары горад. Падымаецца да глыбокай расколіны ў хрыбце, да перавалу, а за ім спускаецца... спускаецца ў краіну за ім.
– Ці ведаеш ты назоў таго перавалу?
– Не, – прызнаўся Фрода.
– Яго клічуць Кірыт Унгал.
Тут Глыкс рэзка зашыпеў ды замармытаў нешта пад нос.
– Ці ня так? – Фарамір зьвярнуўся да яго.
– Не! – выгукнуў Глыкс, а тады ўзьверашчаў, нібы нешта пырнула яго. – Так, таксс, мы чулі імя аднойчы. Але ж што нам імя? Гаспадар кажа: трэба прайсьсьці за горы. Таму трэба сспрабаваць. Іншшыхх шшляххоў няма, няма!
– Няма іншых шляхоў? – спытаў Фарамір. – Адкуль ты ведаеш? Хто ведае ўсе куткі змрочнай краіны?
Ён доўга задумліва пазіраў на Глыкса. Нарэшце загаварыў ізноў:
– Прыбяры ад мяне гэтую пачвару, Анбарн. Бяз грубасьцяў, але пільнуй яго ўважліва. А ты, Сьмеяголь, не надумайся кідацца ў вадаспад. У скалаў там такія іклы, што заб'юць цябе заўчасна. Зараз пакінь нас ды забяры рыбу!
Анбарн сышоў прэч, а Глыкс паклыпаў перад ім, уздрыгваючы. Завесу за імі зашмаргнулі.
– Фрода, мне падаецца, ты робіш неразумна, – заўважыў Фарамір. – Нашто табе йсьці з гэтым пачварнем? На ім ляжыць ліха.
– Ён ня цалкам паддаўся ліху, – запярэчыў Фрода.
– Ня цалкам, магчыма, але злосьць разьядае яго й ліха ў ім расьце. Ён прывядзе цябе да бяды. Калі ты разьвітаесься зь ім, я дам яму пропуск і правадыра да любога гондарскага памежжа, якое ён толькі назаве.
– Ён не скарыстаецца ім. Ён пойдзе за мною, як робіць ужо доўгі час. I я шматразова абяцаў яму сваю ахову й клопат, а таксама – што пайду за ім, куды ён павядзе. Вашамосьць просіць мяне парушыць маё абяцаньне?
– Не. Але ў сэрцы я жадаю гэтага. Бо меншым злом падаецца парада іншаму парушыць клятву, чым парушэньне клятвы самім, асабліва калі бачыш, што сябра бяздумна зьвязаў сябе словам, і на ліха сабе. Ну што ж, калі ён пойдзе з табою, табе давядзецца яго цярпець. Аднак наўрад ці варта кіравацца да Кірыт Унгалу, пра які ён распавёў меней, чым ведае. Гэта я прачытаў ясна ў ягоным розуме. Ня йдзі да Кірыт Унгалу!
– А куды ж мне ісьці тады? Назад да Чорнай Брамы, каб аддацца яе варце? Што ж вашамосьць ведае жудаснага пра Кірыт Унгал, што поўніць вашаць гэткім страхам?
– Анічога дакладнага. Гондарцы ў нашыя дні не заходзяць на ўсход ад шляху, і аніхто з нас, маладзейшых, таго не рабіў і ня крочыў на горы Ценю. Пра іх мы ведаем толькі старыя паданьні й чуткі зь мінуўшчыны. Ведаем, што на перавалах над Мінас Моргулам жыве безыменны жах. Калі згадваюць Кірыт Унгал, старыя й дасьведчаныя бялеюць і змаўкаюць.
Надта даўно пасялілася ліха ў Мінас Моргуле. Яно стала жахам і пагрозаю, калі адроджаны вораг туліўся яшчэ далёка й мы валодалі большай часткаю Ітыльёну. Як ведаеш, той горад быў калісьці моцнаю крэпасьцю, ганарліваю, сьветлаю, Мінас Ітылем – двайніком нашага места. Але яго захапілі ліхія людзі, іх Вораг падпарадкаваў яшчэ ў часы першай моцы, яны блукалі бяздомныя й безгаспадарныя пасьля ягонай паразы. Кажуць, гэта былі людзі Нумэнору, што аддаліся цемры й чараўніцтву. Вораг даў ім Пярсьцёнкі Ўлады. Цень пажор іх, і яны сталі жывымі прывідамі, ліхімі й вусьцішнымі. Калі сышоў гаспадар, яны захапілі Мінас Ітыль, пасяліліся там і запоўнілі яго й даліну побач распадам і сьмерцю. Горад падаваўся пустым, але бясформавы жах жыў за зруйнаванымі мурамі. Дзевяць гаспадароў было там, і пасьля таемна падрыхтаванага вяртаньня іх пана яны зноўку набраліся моцы. Тады Дзевяць Вершнікаў выехалі з Брамы Жаху, і мы ня выстаялі перад імі. Не падыходзь да іх цьвярдыні. Цябе заўважаць. Гэта месца бяссоннага ліха, поўнае вачэй, якія не прыкрываюць павекі. Не хадзі туды!