– Мо й так, – пагадзіўся Сэм, – адылі пакуль жывеш, варта спадзявацца, як казаў мой Дзед, і дадаваў часьцяком: "А галоўнае – паджалюбаць". Пад'ешце, пане Фрода, а тады падраміце крышачку.
Паводле Сэмавых падлікаў, ужо мусіла зьвечарэць. Выглядваючы з сховішча, ён бачыў толькі бляклы, пазбаўлены ценяў сьвет, які павольна распускаўся ў бясформавы, бясфарбавы змрок. Цёпла не было, але ж дыхалася цяжка. Фрода спаў неспакойна, круціўся, уздрыгваў, часамі мармытаў. Двойчы Сэму падавалася, што гаспадар выгаворваў Гэндальфава імя. Час цягнуўся наймаруднейшым чынам. Зьнянацку Сэм пачуў за сабою шыпеньне, і – вох! – за сьпінаю апынуўся Глыкс на карачках, вырачыў зіхоткія вочы.
– Прачынайцесься, прачынайцесься, ссоні! – прашапатаў ён. – Прачынайцеся, няма чассу сспаць! Мусьсім рушшыць, рушыць адразу ж! Няма чассу!
Сэм зірнуў на яго падазрона, бо той падаваўся надта ўзбуджаным альбо напалоханым.
– Ісьці зараз жа? Да часу? Яшчэ ж нават гарбату ня п'юць, ва ўсялякім разе ў прыстойных месцах, дзе памятаюць пра час гарбаты.
– Дурнысс! – прашыпеў Глыкс. – Мы не ў прыстойныхх месцахх! Часу не засстаецца, таксс, зусьсім не засстаецца! Мусьсім ісьсьці! Прачніцеся, гасспадар, прачніцесься!
Ён крануў Фрода, і той, раптоўна прачнуўшыся, сеў і схапіў Глыкса за руку. Глыкс адхіснуўся, вызваліўся й адсунуўся.
– Ня трэба глупсства! – прашыпеў ён. – Мусьсім ісьсьці! Няма часу, каб марнавацьсс!
Болей анічога ад Глыкса не дамагліся. Дзе ён быў і якая думка высьпела ў ім, гэтак прысьпешыўшы, не казаў. Сэма перапаўнялі падозраньні, і ён іх не хаваў, але Фрода не выдаваў, што рабілася ў ягоным розуме. Толькі ўздыхнуў, узваліў на карак пляцак ды ўстаў, гатовы ісьці ў чорны змрок.
Вельмі ўтойліва Глыкс правёў іх уніз па схіле, трымаючыся, дзе толькі можна, пад прыкрыцьцём і перабягаючы, прыгнуўшыся амаль да зямлі, празь любое адкрытае месца, але ж паўзмрок вісеў цяпер такі, што самая вастравокая дзікая пачвара наўрад ці разгледзела б хобітаў у шэрых плашчох з насунутымі каптурамі й не пачула б, бо рухаліся гэтак бязгучна й сьцярожка, як толькі можа малы народзец. Ня хруснуўшы галінкаю, не шабурхнуўшы лістом, прайшлі яны й зьніклі.
Крочылі гэтак з гадзіну, бязгучна, цугам, засмучаныя змрокам ды поўнаю глухою цішынёю навокал, якую парушала толькі раз-пораз ледзь чутнае трымценьне, бы ад далёкай навальніцы ці ад барабанаў недзе ў горнай даліне. Нарэшце заўважылі воддаль чорны мур – доўгую купу дрэваў. Наблізіўшыся, уцямілі, што дрэвы тыя незвычайна вялізныя, надта старыя й вельмі высокія, хоць верхавіны іхнія паабламаныя й голыя, быццам навальніца з маланкамі пранесьлася над імі, зьнявечыўшы кароны, але ня здолеўшы пагубіць, сатрэсьці ў далёкай глыбіні іхнія магутных караніскі.
– Скрыжаваньне, таксс, – прашаптаў Глыкс, упершыню падаўшы голас пасьля таго, як пакінулі сховішча. – Зараз мусьсім ісьсьці туды!
Павярнуў на ўсход, павёў наверх па схіле, і раптоўна перад хобітамі зьявіўся Паўднёвы шлях, што віўся ля ўзножжаў гор і цяпер ныраў у вялізнае кольца дрэваў.
– Шлях толькі тут, толькі тут, – прашаптаў Глыкс. – Няма іншых сьсьцежак. Мусьсім ісьці да Скрыжаваньня. Сьпяшшайцесьсься! I цішшэй!
Тоячыся, нібы выведнікі сярод варожага лягеру, спусьціліся да шляху й пакраліся ўздоўж ягонага заходняга краю па самай збочыне, пад стромым схілам, шэрыя, што камяні, і мяккакрокія, бы каты на паляваньні. Неўзабаве сягнулі дрэваў і вынайшлі, што тыя стаяць колам, як калёны вялікай зруйнаванай залі бяз даху, адчыненай цёмным нябёсам, а прасьветы паміж іхнімі гіганцкімі камлямі былі арачнымі брамамі. За сьпінамі ляжаў шлях да Маранану, наперадзе – да далёкага поўдня, праваруч караскалася дарога ад Азгіліяту ды, перасякаючы Паўднёвы шлях, зводзіла на ўсход, у цемру. Па ёй і належала ісьці.
Замершы тут на момант, агорнуты смуткам і страхам, Фрода раптам зразумеў, што бачыць сьвятло. Яно адбівалася на Сэмавым твары. Павярнуўшыся да сьвятла, угледзеў пад аркаю галінаў шлях да Азгіліяту, просты, як расьцягнутая стужка, шлях уніз, на захад. Там, далёка над Гондарам, ужо зацененым, заходзіла сонца, выбраўшыся нарэшце за край вялізнай марудлівай хмары, і хавалася ў чырвоным полымі на яшчэ неазмрочаным захадзе. Нядоўгі ягоны пробліск упаў на велізарную статую чалавека, што сядзеў, суворую й строгую, бы вялізныя каменныя каралі Арганаты на Андуйне. Гады падтачылі помнік, чыесьці шалёныя рукі зьнявечылі. Зьнесьлі галаву, а на яе месца дзеля кпіны ўзгрувасьцілі круглы, груба вычасаны камень, няўклюдымі рукамі намалявалі барвянай фарбаю падабенства пасьмешлівай ашчэранай пысы з адзіным вялікім чырвоным вокам пасярод лоба. На каленях, на моцным стальцы, паўсюль на п'едэстале крывулі-мазграчы мяшаліся з гідкімі пазнакамі, якімі карыстаўся нягеглы народзец Мордару.