Сэму стала крыху сорамна, але даверу не дадалося.
– Прабач, – сказаў ён, – вінаваты. Але ж ты мяне напалохаў, абудзіўшы гэтак зьнянацку. А мне спаць нельга было, ну, я з таго крыху раззлаваўся. Спадар Фрода, бачыш, так стаміўся, ну, я й сказаў яму прыдрамнуць, вось і здарылася. Прабач. Але ўсё-ткі дзе ты быў?
– Шшнарыў, – зялёнае полымя не пакінула Глыксавых вачэй.
– Ну тады добра. Калі ты так хочаш, няхай будзе па-твойму. Напэўна, гэта недалёка ад праўды. А зараз нам лепей усім пашнарыць наперад. Якая гадзіна? Сёньня ці ўжо заўтра?
– Ужо заўтра, ці было заўтра, калі хобітссы пайшшлі сспаць. Надта неразумна, надта небясьсьпечна, калі б бедны Сьсьмеяголь ня шнарыў навокал, не вартаваў.
– Мяркую, неўзабаве нам гэтае слова надакучыць. Аднак гэта дробязі. Зараз я пабуджу гаспадара.
Лёгенькім дотыкам ён паправіў Фродавы валасы, прыбраў іх з лоба дый нахіліўся, паклікаў напаўголасу:
– Прачніцеся, пане Фрода! Прачніцеся!
Фрода паварушыўся, расплюшчыў вочы й усьміхнуўся, убачыўшы Сэмаў твар над сабою.
– Раненька будзіш мяне, так, Сэме? Яшчэ ж цёмна!
– Тут заўжды цёмна, – адказаў Сэм. – Але Глыкс вярнуўся, спадарыку Фрода, і кажа, што ўжо раніца. Таму мусім ісьці. Апошні пераход, так.
– Апошні! – Фрода глыбока ўздыхнуў і сеў. – Вітаю, Сьмеяголь! Ці знайшоў ты сабе ежы? Ці адпачыў?
– Ані ежы, ані адпачынку, анічога беднаму Сьмеяголю, – адказаў той. – Бо ён шшнырак.
– Не абзывай сябе так, Сьмеяголь. Неразумна даваць сабе мянушкі, праўдзівыя яны ці не.
– Сьсьмеяголю заўжды застаецца толькі тое, што яму кінуць. Яму такое імятка кінуў добры сспадар Ссэмвайзз, хобітсс, які зашшмат усьсяго ведае.
Фрода запытальна зірнуў на Сэма.
– Ну так, спадару, – пацьвердзіў той. – Я яго так абазваў, калі раптоўна прачнуўся й пабачыў, што ён ледзь не пад носам у мяне. Я ж папрасіў прабачэньня, але хутка, напэўна, пашкадую пра тое.
– Ня трэба згадваць гэта, – сказаў Фрода. – Але ж, падаецца, мы ўжо сягнулі дамоўленага паміж мною й табою, Сьмеяголь, часу. Скажы, ці знойдзем мы далей шлях самі? Бо мы ўжо бачым перавал і дарогу да яго, і калі мы адшукаем праход, тады нашая дамова падыдзе да канца. Ты выканаў, што абяцаў, і цяпер вольны йсьці куды пажадаеш, каб адшукаць ежу й адпачынак, і да каго хочаш, апрача толькі варожых паслужнікаў. Калі-кольвек, спадзяюся, я альбо тыя, хто ўзгадае на мяне, цябе ўзнагародзяць.
– Вохх. Не, не, яшшчэ не, – заенчыў Глыкс. – Не, хобітссы ня знойдуць шшлях самі, ня знойдуць! Нассамрэч, не! Тунэль наперадзе, таксс. Сьмеяголь мусіць весьсьці наперад. Без адпачынку. Бязь ежы. Пакуль шшто, такссс!
9. Логвішча Шэлаб
Пэўна, сапраўды надышоў дзень, як і казаў Глыкс, але хобіты розьніцы ня бачылі. Хіба покрыва хмараў над галавою стала не такое шчыльнае, зрабілася падобным на суцэльную завесу дыму й замест глыбокай чарнаты, якая шчэ чаплялася за ямы й расколіны, шэры смужны цень агарнуў каменны сьвет наўкол. Глыкс рушыў наперадзе, за ім поплеч хобіты – па доўгай расколіне між слупамі й калёнамі з пакрышанага, выветранага каменю, што ўзвышаліся пааберуч вялізманымі бясформавымі статуямі. Не чуваць было ні гуку. Наперадзе, за вярсту ці каля таго, высілася шэрая сьцяна, ускідваўся ўгару невымерны скальны гмах, закрываючы ўсё за ім. Глыбокі цень драмаў ля ўзножжа. Сэм уцягнуў паветра.
– Ву-ух, як сьмярдзіць! – вухнуў ён. – Ды ўсё мацней.
Сягнулі ценю пад сьцяною й пабачылі жарало пячоры.
– Гэта той праход, – ціха вымавіў Глыкс. – Гэта ўваход у тунэль.
Ён не назваў імя праходу – Торэх Унгал, Логвішча Шэлаб. Зь яго патыхала смуродам. Ня хворым гнільлём моргульскіх лугоў, а лютым смуродам неабсяжнага, згрувашчанага ў цемры бруду.
– Ці гэта адзіны праход, Сьмеяголь? – спытаў Фрода.
– Таксс, таксс, – адказаў той. – Мы мусьсім ісьсьці тутс.
– Ці маеш ты на ўвазе, што праходзіў цераз гэную дзірку? – удакладніў Сэм. – Фу-у! Напэўна, табе смурод не замінае.
Глыксавы вочы бліснулі.
– Ён ведае, шшто нам замінае, а шшто не, таксс, кашштоўнасьсьць? Не, ня ведае. Але Сьсьмеяголь церпіць, трывае. Таксс. Ён быў там. Прайшшоў. Гэта адзіны шшляхх.
– Цікава, што так сьмярдзіць? – падзівіўся Сэм. – Ды яно дакладна, як... ну, ня буду казаць што. Нейкая тут быдлячая оркава нара ды гной іхны там стогадовы.