– Ну, вас мы ведаем, Мітрандыр, – казаў ачольца людзей, – дый вы ведаеце словы споклічу сямі брамаў і вольныя ехаць наперад. Але ж мы ня ведаем вашага спадарожніка. Хто ён? Гном з гор Поўначы? Мы не жадаем незнаёмцаў на нашай зямлі ў гэты час, хіба толькі яны – магутныя ваяры, чыёй вернасьці й адвазе мы давяраем.
– Я паручуся за яго перад стальцом Дэнэтара, – адказваў Гэндальф. – А што тычыцца адвагі, дык не мяркуйце пра яе з памераў. Ён прайшоў праз больш бітваў і небясьпек, чым ты, Інгальд, хоць ты й удвая даўжэйшы за яго. Ён вяртаецца з штурму Ізенградку, пра які мы нясем весткі, і агорнуты вялікаю стомаю, а тое я пабудзіў бы яго. Клічуць яго Перыгрын, і ён – найадважнейшы зь людзей.
– Зь людзей? – засумняваўся Інгальд, і астатнія засьмяяліся.
– Годзе, зь людзей! – выгукнуў Піпін, цяпер сапраўды абуджаны ды ўзбуджаны. – Зь якіх людзей? Не, не зь людзей я, а з хобітаў, і адвагі ў мяне ня болей, чым прыналежнасьці да племя даўгалыгіх, хіба так, давялося зрабіць тое-сёе, як была патрэба. Няхай Гэндальф ня кажа лішняга!
– Многія, што зьдзейсьнілі вялікія ўчынкі, пра сябе болей ня скажуць, – зазначыў Інгальд. – Але што такое хобіт?
– Паўросьлік, – адказаў Гэндальф і, убачыўшы выраз на тварах людзей, дадаў: – Ня той, пра якога казалася ў прароцтве, але зь ягонай радзіны.
– Але. I той, хто вандраваў побач зь ім, – дадаў Піпін. – Барамір з вашага гораду йшоў побач з намі й выратаваў мяне ў сьнягох Поўначы, і пасьля быў забіты, абараняючы мяне ад мноства ворагаў.
– Цішэй! – засьцярог Гэндальф. – Весткі пра страту сына першым мусіць атрымаць бацька!
– Пра тое ўжо здагадаліся, – паведаміў Інгальд, – бо апошнім часам зьявіліся дзівосныя азнакі й ліхія прыкметы. Тады скачыце, гаспадар Мінас Тырыту прагне бачыць любога, хто прынясе яму навіны пра ягонага сына, любога чалавека альбо...
– Альбо хобіта, – дадаў Піпін. – Малая карысьць вашаму гаспадару ад мяне, але што магу – зраблю, у гонар і памяць Бараміра Адважнага.
– Добрага шляху вам! – пажадаў Інгальд, і людзі расступіліся, адкрываючы праход да вузкай брамы ў сьцяне. – Няхай вашыя зьвесткі й рада Мітрандыра прыдадуцца Дэнэтару й усім нам у гадзіну патрэбы! Але ж кажуць, што ўлюбёныя вашыя навіны – пра гора й бяду.
– Таму што зьяўляюся я зрэдку – толькі тады, калі патрэбная мая дапамога. Што ж тычыцца рады, вось яна: вы спазьніліся з рамонтам сьцяны Пеленару. Мужнасьць – вашая найлепшая абарона ад навалы, што неўзабаве абрынецца. Мужнасьць і надзея, якую я нясу вам. Бо ня ўсе мае навіны – ліхія. Аднак лепей кідайце рыдлёўкі й вастрыце мечы!
– Ды мы да вечару скончым працу, – паведаміў Інгальд. – Гэта апошняя частка сьцяны, якую рамантуем, бо адсюль у апошнюю чаргу можна чакаць нападу: тут сьцяна паглядае ў бок Рохану, дзе нашыя сябры. Ці ведаеце вы што пра іх? Як па-вашаму, адгукнуцца яны на заклік?
– Але, яны прыйдуць. Але ж яны ўжо мелі шмат бітваў за вашымі сьпінамі. I гэты шлях, дый любы шлях цяпер, болей не вядзе да бясьпекі й спакою. Трымайце варту! Калі б ня Гэндальф Груган, вы пабачылі б з Анарыёну варожае войска, а ня вершнікаў Рохану. А мо яшчэ й пабачыце. Бывайце, удачы, і трымайце варту!
Гэндальф скакаў цяпер па шырокай роўнядзі за Рамас Экорам – так людзі Гондару звалі вонкавы мур, пабудаваны вялікімі намаганьнямі пасьля таго, як на Ітыльён лёг варожы цень. На шэсьць міляў1 ці нават болей цягнуўся ён ад аднаго адгор'я да другога, агароджваючы поле Пеленару, файную ўрадлівую зямлю, палі й лугі на доўгіх схілах і тэрасах, што павольна зьніжаліся да ўзроўню Андуйну. Сьцяна аддалялася ад Вялікай брамы гораду сама больш на дзьве з паловай мілі й там стаяла на высокім адхоне над шырокімі прырэчнымі панізьзямі. Тут яна была й мацнейшая, бо гасьцінец ад бродаў ды мастоў Азгіліяту да ўмацаванай брамы вёў па абароненым сьценамі праходзе між высокімі вежамі. Бліжэй за ўсё сьцяна падыходзіла да гораду на паўднёвым усходзе – на палову мілі. Там Андуйн, агінаючы пагоркі Эмін Арнен у паўднёвым Ітыльёне, рэзка збочваў на захад, і вонкавы мур стаяў на самым беразе, а пад мурам ляжалі завані й прыпаромкі Харлянду – для караблёў і чоўнаў, якія падымаліся па рацэ ад паўднёвых валоданьняў Гондару.
Агароджаныя ваколіцы места былі багатыя, абараныя, засаджаныя садамі, з шматлікімі сядзібамі, пунямі, сьвірнамі, загонамі для быдла й іншымі гаспадарчымі пабудовамі, і цяклі праз гэтыя землі шматлікія струменьчыкі й крыніцы, імкнучы з высакагор'яў уніз да Андуйну. Аднак пастухоў ды працаўнікоў жыло на Пеленары няшмат, большасьць гондарцаў асталяваліся ў горадзе, у сямі колах Мінас Тырыту, ці ў высокіх далінах памежных гор, у Ласарнаху альбо далей на поўдні, у сьветлых Пажыцьцях, краі пяці хуткіх струменяў. Там, паміж морам і гарамі, жытлаваў дужы народ. Тамтэйшыя лічыліся гондарцамі, але мелі зьмяшаную кроў; сярод тых, чые продкі паходзілі ад забытых плямёнаў, што гібелі пад ценем гор у Чорныя гады да прыходу Каралёў з-за мора, трапляліся каржакаватыя й смуглявыя. А далей, у вялікім княстве Бэльфалас, дзе блізу мора ў замку Дол Амрат гаспадарыў князь Імрахіль, народ быў сапраўднай шляхетнай крыві – высокія ганарлівыя людзі з вачыма шэрымі, як мора.
1
У беларускім перакладзе скарыстаныя старажытныя беларускія адзінкі вымярэньня (паводле Статуту ВКЛ): цаля – 2,5