Ужо надышла гадзіна заходу, але ж вялізная хмара працягнулася далёка на захад, і сонца разьвіталася зь зямлёю перад надыходам ночы ўжо толькі апускаючыся за мора, коратка, апошнімі промнямі, – Фрода пабачыў на Скрыжаваньні, як кранаюць яны галаву пераможанага караля. А на палі Пеленару пад ценем Міндолуйну ня ўпаў ніводны водбліск, яны ляжалі бурымі й маркотнымі.
Піпіну падавалася: гады таму сядзеў ён тут, у нейкім напаўзабытым часе, калі сам яшчэ быў проста хобітам, бесклапотным вандроўнікам, калі не наклалі на яго адбітку жахі й небясьпекі, празь якія прайшоў. А цяпер зрабіўся маленькім, апранутым у ганаровую, але змрочную вопратку вежавай Варты, ваяром, адным сярод мноства ў горадзе, які рыхтаваўся да сьмяротнай навалы.
У іншым часе й месцы Піпін, магчыма, зарадаваўся б новаму рыштунку, але ж цяпер надта добра ведаў: гэта не гульня, а сьмяротны адказны абавязак, служба сувораму ўладару ў часіну найвялікшай бяды. Браня сьціскала яго, і шалом абцяжарваў голаў. Ад плашча была хоць нейкая карысьць – атрымалася посьцілка для сядзеньня.
Нарэшце хобіт адвярнуў стомленыя вочы ад змрочных палёў унізе й пазяхнуў.
– Што, стаміўся сёньня? – спытаў Бэрэганд.
– Але, – пацьвердзіў Піпін. – Надта стаміўся ад чаканьня й гультайства. Таптаўся з нагі на нагу перад дзьвярыма намесьніка мноства доўгіх, доўгіх гадзінаў, пакуль той сумовіўся з Гэндальфам, князем ды іншымі вялікімі асобамі. Дый не ў маім звычаі, спадару Бэрэгандзе, галодным прыслужваць за сталом, пакуль іншыя ядуць. Гэта для хобіта цяжкое выпрабаваньне. Безумоўна, ты палічыш, што я мушу адчуваць найвялікшы гонар. Але які наедак з таго гонару? Дый насамрэч, якая карысьць зь ежы й пітва пад гэтым паўзучым змрокам? Што ўсё гэта значыць? Самое паветра бурае й вязкае! Ці часта ў вас гэткі бруд у паветры, калі вецер дзьме з усходу?
– Не, – пакруціў галавою Бэрэганд, – тое не звычайнае надвор'е, а нейкае ліха Ворага, нешта з дымам Вогненнай гары, на адчай і пазбаўленьне мудрасьці. I сягае ж свае ліхое мэты. Каб толькі гетман Фарамір вярнуўся! Ён ужо ад дыму не адчаяўся б. А цяпер хто ведае, ці вернецца ён увогуле з-за ракі, зь цемры?
– Так, – пагадзіўся Піпін. – Гэндальф таксама заклапочаны. Ён расчараваўся, мяркую, не знайшоўшы тут Фараміра. Дый сам некуды падзеўся. Пакінуў намесьнікаву раду шчэ да полудня, ды яўна ня ў добрым настроі, так мне падалося. Напэўна, прадбачыць нейкія благія зьвесткі.
I раптоўна пасярод гаворкі абодва зьнямелі, здранцьвеўшы, нібы прымерзнуўшы да камянёў. Піпін скурчыўся, прыціснуўшы далоні да вушэй, а Бэрэганд, які вызіраў вонкі, кажучы пра Фараміра, напружыўся, перапалоханы, узіраючыся ў далечыню. Піпін ведаў гэты вусьцішны лямант – такі самы ён чуў доўгі час таму на Багнючынах, у Шыры. Але цяпер лямант узмацнеў нянавісьцю й злосьцю, працінаючы сэрца атрутным адчаем.
Нарэшце Бэрэганд выцягнуў зь сябе словы:
– Яны прыйшлі! Зьбярыся з адвагаю й вызірні – ліха ўбачыш пад намі.
Неахвотна Піпін ускараскаўся на лаву й вызірнуў за мур. Заценены Пеленар разьвінуўся перад ім, растаючы ў змрочнай далечы, дзе ляжала ледзь прыкметная Вялікая рака. А над полем, хутка кружляючы, бы заўчасныя цені глыбокай ночы, нізка, ніжэй за муры Цытадэлі, віліся пяць птушкападобных пачвараў, страшнейшых ад падлажораў, але ж большых за арлоў, жорсткіх, сьмяротных. То яны падляталі зусім блізка, на добры стрэл лука, то адляталі прэч.
– Чорныя Вершнікі! – прамармытаў Піпін. – Чорныя Вершнікі ў паветры! Пабач, Бэрэгандзе! – выгукнуў ён раптоўна. – Яны ж перасьледуюць нешта, відавочна! Зірні, як яны кружляюць ды ныраюць, заўжды вунь да той кропкі ўнізе! Ці бачыш ты, як нешта рухаецца па роўнядзі? Цьмяныя маленькія постаці – так, людзі верхам, чацьвёра ці пяцёра. Вох, гэта невыносна! Гэндальф, Гэндальфе, уратуй нас!
Тут нанова ўзьняўся доўгі лямант і сьціх. Хобіт адскочыў ад сьцяны, дыхаючы, бы загнаны зьвер. Слаба, нібыта з далёкай далечы, скрозь той жахлівы лямант даляцеў здолу гук рога й скончыўся высокаю, доўгаю нотаю.
– Фарамір! Гетман Фарамір! Гэта ягоны покліч! – выгукнуў Бэрэганд. – Адважнае сэрца! Як жа яму прабіцца да брамы, калі гэтыя пачварныя падлаеды маюць якую зброю акрамя жаху? Зірні! Людзі трымаюцца. Сягнуць брамы, я ўпэўнены. Не, іхнія коні пашалелі! Вунь, павыкідвалі людзей зь сёдлаў, цяпер тыя кінуліся пехатою. Не, адзін яшчэ на кані, але едзе апошнім. Гэ та, напэўна ж, гетман – ён здольны кіраваць і людзьмі, і коньмі. А-а, адна з пачвараў кінулася на яго. На дапамогу! Ратуйце яго! Чаму ніхто ня выйдзе яму на дапамогу?! Фарамір!!