– Так, я насамрэч шкадую! Бо Барамір быў верным сынам, а не паслухмяным вучнем чараўніка. Ён не забыўся б на патрэбу бацькі й ня выкінуў бы прэч тое, што прынёс яму лёс. Ён прынёс бы мне магутны падарунак.
На нейкі момант Фарамір не стрымаўся.
– Я прашу вашамосьць, бацьку, прыгадаць, чаму менавіта я, а ня ён цяпер ваюю ў Ітыльёне. Хоць у адзіным выпадку я паслухаўся параду вашаці й падпарадкаваўся. Няшмат часу таму. Бо ж гаспадар гораду даў загад ехаць Бараміру.
– Не варушы нанова горыч напою, што я сам згатаваў для сябе, – вымавіў намесьнік. – Ці ня шмат ночай смак ягоны пек мой язык, прадказваючы, што горшае ляжыць на самым дне? I там насамрэч знайшоў я горыч. Калі б усё павярнула ня так! Калі б толькі гэтая рэч патрапіла да мяне!
– Супакойся, уладару. Суцесься, ведаючы, што Барамір ані ў якім выпадку не аддаў бы табе той дарунак, – сказаў Гэндальф. – Ён загінуў шляхетна, і няхай ягоны сьмяротны сон будзе бесклапотны! Ты маніш сабе. Ён паклаў бы сваю руку на тую рэч і загінуў бы нашмат горш. Ён прысабечыў бы яе, і, калі б вярнуўся, ты не пазнаў бы сына.
Твар намесьніка зрабіўся халодным і жорсткім.
– Напэўна, Барамір не захацеў слухацца цябе, чараплёт, – вымавіў Дэнэтар ціха. – Але ж я, ягоны бацька, кажу: ён прынёс бы тую рэч мне. Мажліва, ты й мудры, Мітрандыр, але ж пры ўсёй тваёй дасьведчанасьці ня ўсёй мудрасьцю сьвету валодаеш ты. Бо ёсьць шлях вольны ад чараўніковых прыдумак і ад дурной пасьпешлівасьці. Бо досьведу ў гэтай справе й мудрасьці я маю болей, чым мяркуеш ты.
– Тады ў чым мудрасьць вашамосьці? – спытаў Гэндальф.
– У тым, каб пабачыць два глупствы, якія належыць абысьці. Выкарыстаць тую рэч – гібельна. I ў гэты час аддаць яе ў рукі бязглуздага паўросьліка й паслаць яго ў самую зямлю Ворага, як зрабіў ты й гэты вось мой сын, – вар'яцтва.
– А што зрабіў бы тады ўладар Дэнэтар?
– Анічога. Аднак ані ў якім выпадку, ані зь якой нагоды не даверыўся б бязглуздай надзеі на неверагодны шанец, рызыкуючы агульнай гібельлю, калі Вораг адшукае згубленае. Не, я захаваў бы тую рэч, захаваў бы глыбока й далёка. Не карыстаўся б ёю, кажу я, апрача часіны найвялікшае, апошняе патрэбы, а захаваў бы найдалей ад ягоных лапаў, да поўнай перамогі над ім, такой перамогі, што тады аніякае ягонае ліха з той рэччу ўжо не пашкодзіла б нам.
– Уладар Гондару думае, як і заўжды, толькі пра Гондар, – азваўся чараўнік. – Але ж ёсьць яшчэ іншыя народы й іншае жыцьцё, і ў іх свой шлях. Што да мяне, мне шкада нават ягоных рабоў.
– I дзе ж апынуцца тыя іншыя народы, калі Гондар ня выстаіць? З гэтай рэччу ў глыбокіх скляпеньнях маёй Цытадэлі мы ня трэсьліся б ад жаху пад мордарскімі хмарамі, баючыся найгоршага, і раду нашую не азмрочвалі б думкі пра тое. Калі ты не давяраеш маёй здольнасьці трымаць спакусу, ты ня ведаеш мяне.
– Гэтак ці інакш, я не давяраю табе, – вымавіў Гэндальф. – А калі б давяраў, даўно ўжо адаслаў бы гэтую рэч сюды, пазбавіўшы сябе й астатніх адчаю й страху. А цяпер, слухаючы твае словы, давяраю яшчэ меней, ня болей, чым Бараміру. Не сьпяшайся злавацца, намесьніку! Я сабе таксама ў тым не давяраю, я адмовіўся ад той рэчы, нават калі мне прапаноўвалі яе як падарунак. Ты моцны й шмат у чым яшчэ здольны кіраваць сабою, Дэнэтар. Аднак калі б ты атрымаў гэтую рэч, яна неўзабаве перамагла б цябе. Нават схаваная пад каранямі Міндолуйну, з ростам цемры яна выпаліла б твой розум. А пад цемраю й горшае ў хуткім часе напаткае нас.
На момант Дэнэтаравы вочы ўспыхнулі зноў, калі ён глядзеў на Гэндальфа, і зноў адчуў Піпін напружанасьць, сутыкненьне дзьвюх воляў, а цяпер падавалася, што позіркі клінкамі цягнуліся ад вачэй да вачэй, мільгаючы, нібы наносячы ўдары й адбіваючы іх. Піпін дрыжэў, баючыся жудаснай сутычкі. Аднак нечакана Дэнэтар адвёў вочы, расслабіўся, вярнуўся да былой халоднай абыякавасьці. Дый паціснуў плячыма.
– Калі б, калі б, – прамармытаў ён. – Марныя, нікчэмныя словы. Гэтая рэч сышла ў цемру, і толькі час пакажа, які лёс чакае яе – і нас. Нядоўгі час. А нам засталося змагацца. Дык няхай тыя, хто змагаецца з Ворагам кожны па-свойму, аб'яднаюцца й трымаюць надзею да апошняга ды нават па-за ўсялякай надзеяй б'юцца за тое, каб памерці вольнымі.
Ён павярнуўся да Фараміра.
– Што ты думаеш пра гарнізон у Азгіліяце?
– Ён ня надта моцны, – адказаў Фарамір. – Я паслаў туды ітыльёнскі разьдзел, як я ўжо казаў.
– Мяркую, гэтага недастаткова. Туды абрынецца першы ўдар. Там будзе патрэбны ўмелы й моцны ачольца.
– I там, і шмат у якіх іншых месцах, – уздыхнуў Фарамір. – Нам так не стае майго брата, якога я любіў!