– Я тут падлічваў, і аніяк мае падлікі не дацягваюць да дваццаць чацьвертага кастрычніка. Павінна быць дваццаць першага. Калі не памыляюся, мы дабраліся да броду дваццатага.
– Ну, ты размаўляў і разважаў ужо зашмат, – сказаў Гэндальф. – Трэба й адпачыць. Як твой бок і плячо?
– Цяжка сказаць. Я ўвогуле не адчуваю іх, але... – ён запнуўся, спрабуючы паварушыцца, – мая рука крыху слухаецца. Ажывае, так. I ўжо не халодная, – дадаў, дакрануўшыся правай рукой да левай.
– Добра! Ты хутка ацаляесься. Неўзабаве станеш на ногі. Эльранд асабіста лечыў цябе ўсе дні ад той хвіліны, як цябе прынесьлі сюды.
– Дні?
– Так, тры дні й чатыры ночы, калі ўдакладніць. Эльфы прынесьлі цябе ад броду ўначы дваццатага, калі ты зьбіўся з падліку. Задаў ты нам клопату. Сэм не адыходзіў ад цябе ні на хвіліну, хіба што яму даручалі перадаць якія зьвесткі ці каго паклікаць. Эльранд – вельмі абазнаны ў лекаваньні, але зброя Ворага – гэта згуба й сьмерць. Напраўду кажучы, у мяне надзеі амаль не засталося. Я падазраваў, што ашчэпак ляза застаўся ў ране, хоць яна й закрылася. Да мінулай ночы адшукаць яго не маглі. Але адшукалі, і Эльранд выдаліў яго. Ён зайшоў глыбока й усё паглыбляўся.
Фрода ўздрыгнуў, узгадаўшы страшнае вызубленае лязо, якое разышлося дымам у Швэндалавых руках.
– Не турбуйся, – суцешыў Гэндальф. – Яго ўжо няма. Той ашчэпак зьнік, калі яго дасталі. Падаецца, хобіты вельмі неахвотна ператвараюцца ў цені. Ведаў я магутных ваяроў даўгалыгіх, якіх той ашчэпак перамог бы за гадзіны, а ты змагаўся сямнаццаць дзён.
– Што ж Вершнікі хацелі зрабіць з мною тым ашчэпкам? Чаму?
– Яны намагаліся працяць тваё сэрца моргульскім лязом. Яно застаецца ў ране й ператварае ахвяру ў падабенства Вершнікаў, у прывідны цень, але слабейшы за іх і цалкам ім падуладны. Ты зрабіўся б ценем і рабом Чорнага Ўладара. Ён жудасна катаваў бы цябе за тое, што ты не хацеў аддаць яму пярсьцёнак, а шчэ горшым катаваньнем было б бачыць пярсьцёнак на ягонай руцэ пасьля таго, як сам яго насіў.
– Бацюхны, добра, што я не здагадваўся пра тое, – прашаптаў Фрода. – Я сьмяротна напалохаўся, вядома, але каб ведаў такое – зь месца не крануўся б. Як жа мне пашанцавала!
– Так, табе дапамаглі лёс ці выпадак ды ўласная мужнасьць. Бо лязо не кранула твайго сэрца, толькі плячо, таму што ты змагаўся да апошняга. Але ж усё вісела на танюткай валасінцы, як гаворыцца. Насунуўшы пярсьцёнак, ты напалову крочыў у сьвет ценяў і даў магчымасьць завалодаць табою. Прывіды ўгледзелі цябе – а ты іх.
– Але. Яны такія жудасныя! Але чаму мы ўсе здольныя бачыць іхніх коней?
– Таму што коні – ня здані, яны з нашага сьвету, і чорныя плашчы таксама сапраўдныя. Яны надаюць форму пустой прывіднасьці, каб іх бачылі іхнія жывыя паслужнікі.
– А чаму чорныя коні выносяць гэткіх вершнікаў? Усе астатнія жывёлы, нават Гларфіндэлеў эльфскі скакун, шалеюць ад жаху, калі здані набліжаюцца. Сабакі выюць, гусі гагочуць!
– Таму што гэтыя коні адмыслова дзеля таго гадаваліся ў Мордары на загад Чорнага Ўладара. Ня ўсе ягоныя прыслужнікі й рабы – прывіды. Оркі й тролі, варгі ды ваўкалакі, а ў мінулым, дый у цяперашнім таксама, многія людзі, ваяры ды каралі, якія крочаць пад сонцам па гэтым сьвеце, падпарадкоўваюцца Ворагу. I з кожнай гадзінай іх лік памнажаецца.
– А як жа Долы Яр, эльфы? Долы Яр у бясьпецы?
– Пакуль што так – пакуль астатняе ня пала перад ворагам. Эльфы, можа, і баяцца Чорнага Ўладара, і ўцякаюць ад яго, але яны ўжо ніколі ня стануць яго слухаць і ня пойдуць пад ягоную ўладу. Яшчэ тут, у Долым Яры, жывуць ягоныя найгалоўнейшыя супраціўнікі: наймагутнейшыя з эльфаў, князі заморскага Эльдару. Яны не баяцца Чорных Прывідаў, бо тыя, каму давялося жыць у Добраславёнай зямлі, жывуць адразу й у сьвеце сьвятла, і ў сьвеце ценяў. I валодаюць вялікай сілай і над Бачным, і над Нябачным.
– Мне падалося, я заўважыў белую постаць, якая зьзяла й не зрабілася цьмянай і невыразнай, як астатнія. Напэўна, тое й быў Гларфіндэль? – спытаў Фрода.
– Так, у тое імгненьне ты бачыў яго зь сьвету ценяў, табе адкрылася моц Першанароджанага. Бо ён з роду магутных эльфскіх князёў. Долы Яр яшчэ можа стрымаць мордарскую навалу. I ў іншых месцах яшчэ ёсьць сілы, здольныя супрацьстаяць ворагу. Дый у Шыры таксама ёсьць моц, хоць і не такая. Але гэтыя землі неўзабаве стануцца асаджанымі выспамі сярод варожага мора, калі ўсё пойдзе так, як ідзе цяпер. Бо Чорны Уладар зьбірае ўсю сваю моц, – Гэндальф устаў і выпрастаўся, задраўшы падбародзьдзе, і ягоная барада вытыркнулася наперад, нібы пук дроту.
– Аднак, – дадаў ён, – трэба заставацца мужнымі й ня траціць надзеі. Неўзабаве й ты ачуняеш цалкам, калі я не загавару цябе да сьмерці. Ты ў Долым Яры, і ані пра што пакуль клапаціцца ня мусіш.