– Можа, і ня надта добра складзена, але якраз да месца, калі вам ужо патрэбна нешта болей за слова Эльранда. Калі ўжо вы сто ды шчэ дзесяць дзён вандравалі, каб пачуць, дык ужо прыслухайцеся, зрабіце ласку.
Ён сеў, фыркнуўшы.
– Я сам гэта склаў, – прашаптаў на вуха Фрода, – для Дунадана, даўнютка, калі ён упершыню распавёў мне пра сябе. Мне ўжо нават і закарцела, каб мая вандроўка падоўжылася, каб я здолеў крочыць побач зь ім, калі надыдзе ягоны дзень!
Арагорн усьміхнуўся Більба, тады павярнуўся да Бараміра.
– Што тычыцца мяне – я дарую табе сумнеў. Бо няшмат падабенства паміж мною ды абліччамі Элендыля зь Ісільдарам ва ўсёй іх магутнасьці, якія ты бачыў у залях Дэнэтара. Я – нашчадак Ісільдара, а ня сам Ісільдар. Я шмат чаго зьведаў у жыцьці. Мілі паміж Долым Ярам і Гондарам – малая частка таго, што мне давялося прайсьці цягам маіх вандровак. Я перайшоў шмат гор і рэк, сягаў нават далёкіх краінаў Руну й Хараду, дзе сьвецяць чужыя зоры.
Але сядзіба мая й жыцьцё – заўсёды тут, на Поўначы. Бо тут заўжды жылі нашчадкі Элендыля, і род іхні, ад бацькі да сына, не парываўся цягам мноства пакаленьняў. Дні нашыя азмрочыліся, нас засталася жменя. Але я скажу табе, Барамір, – так, няхай мы самотныя, няхай невядомыя сьледапыты глухамані, паляўнічыя, аднак мы палюем на варожых прыслужнікаў. Бо яны ня толькі ў Мордары.
Гондар – моцная камяніца супроць варожай навалы. Нашая доля іншая. Ёсьць мноства ліхіх пачвараў, якіх не стрымаюць моцныя сьцены й зіхоткія мечы. Вы няшмат ведаеце пра краі за вашымі межамі. Вы абараняеце мір ды волю, ты кажаш? Поўнач наўрад ці ведала б іх, калі б ня мы. На іх месцы панаваў бы жах. Аднак калі чорныя здані выпаўзаюць з-пад безыменных пагоркаў, з змрочных лясоў, яны адступаюць перад намі. Па якіх шляхох хто адважыўся б спакойна крочыць, як здолеў бы жыць у цяперашніх спакойных землях, як спаў бы просты народ у безабаронных хацінах па начох, калі б дунаданы заснулі ці ўсе сышлі ў зямлю?
А падзякі нам куды меней, чым вам. Вандроўнікі крывяцца, пазіраючы на нас. Сяляне даюць нам кплівыя мянушкі. Для аднаго тоўстага шынкара я – Швэндал. А ён жыве за дзень вандроўкі ад пачвараў, якія зруйнавалі б ягонае мястэчка ды адным махам зьмярцьвілі б яго, каб мы не пільнавалі няспынна ваколіцы. Іншага мы й не жадаем. Калі простаму народу жывецца спакойна й небаязьліва – няхай жывецца, мы ня станем яго палохаць, і зробім усё, каб так было й надалей. Такі клопат у маёй радзіны цягам незьлічоных гадоў.
Але цяпер сусьвет мяняецца. Надыходзіць новы час. Знайшоўся Праклён Ісільдара. Нас чакае вайна. Меч будзе скаваны зноў. Я прыду ў Мінас Тырыт.
– Ты кажаш, знайшоўся Праклён Ісільдара? – спытаў Барамір. – Так, я бачыў зіхоткі пярсьцёнчык у руцэ паўросьліка. Ісільдар загінуў, як кажуць, яшчэ да пачатку нашай эпохі. Чаму мудрыя лічаць, што гэта – ягоны пярсьцёнак? Дзе ён быў з часоў гібелі Ісільдара да таго, як яго прынёс сюды такі дзівосны ганец?
– Ты пачуеш гэта, – абвесьціў Эльранд.
– Але ж не цяпер, прашу вас, гаспадар! – узмаліўся Більба. – Сонца ўжо высока, амаль поўдзень, мне ж трэба нечым падсілкавацца, каб вытрымаць.
– Я не назваў твайго імя, – Эльранд усьміхнуўся. – Але назаву цяпер. Распавядзі сваю гісторыю, шаноўны Більба Торбінс! Калі не пераклаў яе вершамі, прамоў простымі словамі. Чым карацей яна атрымаецца, тым хутчэй ты адпачнеш ды падмацуесься.
– Ладачкі. Я зраблю, як вашаць просіць. Толькі цяпер я распавяду сапраўдную гісторыю, і калі нехта чуў калісьці нешта іншае, – Більба скасіўся на Глойна, – калі ласка, забудзьцеся на былое й даруйце мне. Я толькі хацеў пераканаць, што каштоўнасьць сапраўды мая, каб пазьбегнуць плявузгаў ды абвінавачваньня ў злодзействе. Цяпер я разумею крыху болей, чым тады. Вось што адбылося на самай справе.
Некаторыя чулі Більбаў расповед упершыню й слухалі, дзівячыся, пакуль стары хобіт, не такі ўжо й раздражнёны затрымкаю абеду, а хутчэй – відавочна ўсьцешаны ўвагай, апісваў сваю прыгоду з Глыксам – цалкам і дэталёва. Не забыўся аніводнай загадкі. Ён таксама распавёў бы й пра разьвітальную Вечарыну, і пра зьнікненьне й сыход з Шыру, калі дазволілі б. Але Эльранд падняў руку.
– Файна распаведзена, мой сябра, – спыніў ён. – Аднак пакуль што мы пачулі дастаткова. Бо мы зразумелі, што пярсьцёнак перайшоў да Фрода, твайго спадчыньніка. Няхай далей прамаўляе ён!
Тады, зь меншым імпэтам, чым Більба, расповед працягнуў Фрода – ад самых першых дзён пасьля таго, як пярсьцёнак трапіў да яго. Слухачы распытвалі пра кожны крок на шляху ад Хобіцку да Бруйненскага броду. Асабліва падрабязна й уважліва – пра Чорных Вершнікаў, пра кожную дробязь, якую ён толькі здолеў выцягнуць з памяці. Нарэшце яму дазволілі сесьці.