"Так, прыехаў, – пацьвердзіў я, – па тваю дапамогу, Саруман Белы".
Падалося, ён раззлаваўся.
"Сапраўды, Гэндальф Сівы! – фыркнуў ён. – Па дапамогу? Што ж за дзіва такое: Гэндальф Сівы жадае дапамогі, гэткі мудрагелісты, гэткі ўмелы чараплёт, які блукае па ўсім сусьвеце, які блытаецца ў кожную справу, тычыцца яна яго ці не".
"Калі не памыляюся, – вымавіў я, надта зьдзівіўшыся, – цяпер адбываюцца рэчы, супраць якіх нам спатрэбіцца аб'яднаць усю нашую моц".
"Мажліва. Але ж тая файная думка прыйшла да цябе надта позна. Як доўга, цікава мне, ты хаваў ад мяне, галавы Рады, справу найвялікшай значнасьці? Што цяпер выцягнула цябе з твайго жытлішча-прыховішча ў Шыры?"
"Дзевяцёра зноў прыйшлі на Захад. Перасеклі раку. Так казаў мне Радагаст".
"Радагаст Руды! – зарагатаў Саруман, ужо не хаваючы зьнявагі. – Радагаст Пераможца Птушак! Радагаст Просты! Радагаст Дурань! Добра, што яму хапіла розуму згуляць ролю, якую я яму прызначыў. Бо ты зьявіўся да мяне, а гэта было галоўнай мэтай ягонай місіі. Ля мяне ты й застанесься пакуль што, Гэндальф Сівы, і адпачнеш ад свайго бадзяжніцтва. Бо я – Саруман Мудры, Саруман Майстра Пярсьцёнкаў, Саруман Усіх Колераў!"
Я прыгледзеўся да яго ўважліва: і вось, ягоная корзна, якая падавалася белай, была нібы сатканая з усіх фарбаў разам. Калі ён рушыў, фарбы пераліваліся, дзівосна мяняліся, падманваючы зрок.
"Белае мне падабалася болей!" – сказаў я.
"Белае! – фыркнуў ён кпліва. – Напачатку пойдзе й яно. Белае найлягчэй пафарбаваць. Пішуць на белай старонцы. Белае сьвятло раскладаецца на ўсе колеры адразу".
"Толькі тады яно ўжо ня белае, – давёў я. – Той, хто ламае рэчы, каб выведаць, што ў іх знутры, пакінуў шлях мудрасьці".
"Наўрад ці табе варта размаўляць з мною, як з адным з тых дурняў, якіх ты трымаеш за сяброў. Я паклікаў цябе сюды ня дзеля таго, каб слухаць павучаньні, а каб прапанаваць выбар".
Тут ён выпрастаўся й пачаў прамову – здаецца, загадзя й здаўна падрыхтаваную. "Даўнія дні мінулі. Памежныя дні сыходзяць. Пачынаюцца Дні Новыя. Час эльфаў мінуў. Але надышоў наш час, бо сьвет належыць людзям, якімі прызначаныя кіраваць мы. Дзеля таго нам патрэбная сіла, сіла скіроўваць і выпраўляць, сіла зьдзяйсьняць нашую волю дзеля найвялікшага дабра, якое толькі мудрыя й здольныя ўбачыць".
"Слухай мяне, Гэндальф, мой стары сябра й памочнік! – паклікаў ён, крочыўшы да мяне, і ягоны голас пацяплеў. – Я кажу нам, я кажу мы, бо ты можаш стаць побач з мною. Уздымаецца новая Моц. Супроць яе даўнія зьвязы й стратэгіі бясьсільныя. Безнадзейна пазіраць на рэшткі эльфаў, на аджылы Нумэнор. Перад табою, перад намі адзінае выйсьце – далучыцца да новай Моцы. Гэта мудра, Гэндальф. Толькі тут надзея. Перамога яе блізкая – і шчодрая ўзнагарода тым, хто дапамог ёй. Калі Моц узрасьце, узрастуць побач зь ёю й яе верныя сябры – як я й ты. I цягам часу, цярпліва, мы здолеем уплываць на яе, кіраваць яе думкамі. Мы дачакаемся нашага часу, трымаючы свае думкі пры сабе, асуджаючы мажлівыя злачынствы моцы, але падтрымліваючы яе найвышэйшыя, найістотнейшыя мэты: Веды, Улада, Парадак. Усё тое, чаго мы самі дарэмна намагаліся сягнуць разам з нашымі былымі слабымі ці безнайдзена адсталымі сябрамі. Яны не дапамагалі нам – яны затрымлівалі нас. На самай справе анічога ў нашых плянах ня зьменіцца, ня трэба нічога мяняць – памяняюцца толькі сродкі".
"Саруман, – азваўся я, – гэткія рэчы я ўжо чуў, але толькі з вуснаў варожых паплечнікаў, прысланых з Мордару, каб ашукваць неачосаў. Уявіць сабе не магу, што ты прымусіў мяне цягнуцца ў гэткую далячынь, каб стамляць мой слых лухтой".
Саруман зірнуў на мяне скоса й крыху памаўчаў, відаць, разважаючы.
"Так, я бачу, наймудрэйшы шлях цябе ня вабіць. Яшчэ не. Мажліва, таму, што існуе шлях найхутчэйшы?"
Ён наблізіўся да мяне й паклаў сваю доўгую руку на маю.
"Чаму не, Гэндальфе? – прашаптаў ён. – Чаму? Гэта Пярсьцёнак Улады, так? Калі ён патрапіць да нас, тады й Моц будзе нашая! Вось чаму насамрэч я клікаў цябе сюды. Бо мне падуладныя многія пільныя вочы й я ведаю: ты знайшоў, дзе найкаштоўнейшая для нас рэч. Ці ня так? Чаму Дзевяцёра распытваюць пра Шыр, чаму ты заўжды прападаеш там?"
I з гэтымі словамі прага, якую ён ня здолеў схаваць, зазьзяла ў ягоных вачох.
"Саруман, – вымавіў я, адступаючы прэч, – ва ўсялякі час толькі адна рука можа насіць пярсьцёнак. Ты добра ведаеш гэта, таму не турбуйся, не прамаўляй мы. Але я не аддаў бы яго, нават калі меў бы. Нават і весткі пра яго ня даў бы табе цяпер, зразумеўшы, што ты плянуеш. Ты быў галавою Рады, але цяпер ты адкрыў свой сапраўдны твар. Выбар, падаецца, цяпер такі: падпарадкавацца Саўрону ці табе. Я не хачу абіраць ані таго, ані другога. Можа, ты яшчэ што маеш прапанаваць?"