Выбрать главу

Арагорн і Гэндальф часьцяком шпацыравалі разам ці сядзелі, абмяркоўваючы шлях ды верагодныя небясьпекі, вывучалі паданьні й летапісы, разглядалі мапы, якія захоўваліся ў Эльрандавай сядзібе. Раз-пораз Фрода чытаў разам зь імі, але нячаста, бо лічыў, што лепей пакінуць усё ачольніцтва ім, а самому як мага болей часу прабавіць зь Більба.

У апошнія дні хобіты амаль кожны вечар сядзелі ў залі Агменю, слухаючы паміж мноствам іншых паданьняў цалкам распаведзеную песьню пра Бэрэна і Люціень ды вяртаньне Сільмарыля. Удзень жа, калі Мэры зь Піпінам бадзяліся па навакольлі, Фрода з Сэмам заставаліся ў маленькім пакойчыку старога хобіта. Там Більба зачытваў урыўкі з кнігі (якая яшчэ падавалася вельмі няпоўнай), строфы вершаў ці рабіў запісы Фродавай вандроўкі да Долага Яру.

Раніцою апошняга дня Фрода застаўся сам-насам зь Більба, і стары выцягнуў з-пад свайго ложка драўляную скрыню. Адкінуў вечка, пакапаўся ў рэчах.

– Вось, – сказаў, выцягваючы, – твой стары меч. Але ж ён зламаны, ты ведаеш. Я ўзяў захаваць яго дый забыўся папрасіць кавалёў перакаваць. Цяпер ужо й часу няма. Таму мне й падумалася: можа, ты возьмеш гэты меч, ці не?

Ён выняў з скрыні маленькі корд у старых, падрапаных скураных похвах. Высунуў яго – і гладкае, файна дагледжанае лязо ўзбліснула халодна й зырка.

– Гэта Джала, – патлумачыў Більба й амаль бяз высілку загнаў корд глыбока ў драўляную бэльку. – Бяры, калі хочаш. Мне ён ужо наўрад ці спратрэбіцца.

Фрода прыняў корд з удзячнасьцю.

– А таксама й гэта! – выгукнуў Більба, выцягваючы скрутак, відочна, даволі цяжкі для сваіх памераў. Раскруціў старую тканіну, разгарнуў і паказаў Фрода невялікую кальчужную кашулю. Яна была скаваная з мноства маленечкіх, шчыльна пераплеценых кольцаў, мяккая, бы прасьцінка, але ж халодная, як лёд, і цьвярдзейшая за сталь. Яна блішчэла месяцовым срэбрам і была аздобленая белымі каменьчыкамі. Да яе дадаваўся й пасок з крышталю й пэрлінак.

– Прыгожа, праўда? – Більба падсунуў кашульку да сьвятла. – I карысна. Той самы гномскі падарунак. Торын даў мне. Я перад сыходам забраў яе зь Міхальскага Выкапу дый узяў з сабою. Я ўсе сувэніры з той вандроўкі прыхапіў, апрача пярсьцёнка. Ну, яна мне цяпер таксама наўрад ці спатрэбіцца, хіба што зірнуць калі-нікалі дзеля ўспамінаў. Калі апранеш яе, нават і цяжару аніякага не адчуеш.

– Я ў ёй буду выглядаць... ну, папраўдзе кажучы, крыху дзіўнавата.

– I я так казаў пра сябе. Але ж ты не пра выгляд клапаціся. Насі яе пад вопраткаю. Ну, бяры! Не пашкадуеш. I нікому не кажы. Няхай гэта будзе наш з табою сакрэт. Я лепей сябе адчую, ведаючы, што ты яе носіш. Мяркую, хлопчык мой, нават лёзы Чорных Вершнікаў яе не пратнуць, – дадаў ён шэптам.

– Добра, я вазьму яе, – згадзіўся Фрода.

Тады Більба дапамог яму апрануць кальчужку й прычапіў да бліскучага паса Джала. Пасьля Фрода насунуў звычайную кашулю, нацягнуў нагавіцы, апрануў куртку.

– Ну хобіт хобітам, – сказаў Більба задаволена. – Але цяпер у табе крыху болей, чым падаецца зь першага позірку. Трымайся, хлопча!

Адвярнуўся ў вакно й нават пачаў нешта напяваць пад нос.

– Я нават і ня ведаю, як падзякаваць табе, Більба, за ўсю тваю дабрыню, – пачаў быў Фрода.

– Нат і не пачынай! – адгукнуўся стары, павярнуўся ды па-сяброўску пляснуў пляменьніка па сьпіне. Дый вохнуў: – Цяпер паспрабуй цябе плясьні! Ну, чаго там падзякі выдумляць? Хобіты мусяць падтрымліваць адзін аднаго, а асабліва ж Торбінсы. Я толькі аднога прашу: пільнуй сябе, беражыся ды вяртайся з усімі навінамі, якія толькі здолееш сабраць, дый запамінай старыя песьні й паданьні, што толькі пачуеш. А я паспрабую скончыць кнігу да твайго вяртаньня. Я так хацеў бы напісаць яшчэ адну, калі атрымаецца.

Ён змоўк раптоўна ды зноў адвярнуўся ў вакно, штосьці напяваючы:

Агмень і спомін даўніх дзён мае сагрэюць сны пра птушак сьпеў і кропляў звон, пра леты даўніны.
Пра жаўталісьце над ракой на восеньскіх вятрах, туман срабрысты раніцой і срэбра ў валасах.
Агмень і спомін даўніх дзён мае ажывяць сны, калі зімовы прыйдзе кон, каб мне ня даць вясны.