– Я хачу спытаць яшчэ вось што, – азваўся Фрода, – я часьцяком намерваўся спытаць гэта ў Гэндальфа шчэ ў Долым Яры, дый так і не спытаў. Я магу насоўваць Адзіны Пярсьцёнак. Чаму ж я зь ім ня бачу астатніх пярсьцёнкаў, не магу чытаць думак тых, хто іх носіць?
– Ты не спрабаваў. З таго часу, як ты даведаўся пра свой пярсьцёнак, ты толькі тройчы насоўваў яго. I не спрабуй, бо спроба зьнішчыць цябе! Ці не казаў табе Гэндальф, што пярсьцёнкі даюць моц адпаведна той моцы, якую ўжо маюць іх носьбіты? Каб выкарыстаць усе мажлівасьці пярсьцёнка, табе трэба зрабіцца нашмат мацнейшым, дый празвычаіцца ўладарыць над іншымі. Нават і цяпер праз тое, што ты носіш яго, насоўваў і бачыў захаванае ад сьмяротнага вока, твой зрок зрабіўся нашмат вастрэйшым. Ты прадбачыў мае думкі ясьней за многіх, каго лічаць мудрымі. Ты ўбачыў Вока таго, хто валодае Сямю й Дзевяцьцю. Да таго ж ці ня здолеў ты пабачыць і пазнаць пярсьцёнак на маім пальцы? Ці бачыў ты мой пярсьцёнак? – спытала яна, павярнуўшыся да Сэма.
– Не, спадарыня, – адказаў той. – Папраўдзе кажучы, я й ня цямлю, пра што гэта вы. Я бачыў, як зорка зазьзяла скрозь вашыя пальцы. Але ж калі вы даруеце мне шчырасьць, дык вось што я скажу: рацыя ў майго гаспадара. Каб вы толькі ўзялі гэны пярсьцёнак! Вы хутка ўладкавалі б справы. Вы не далі б ім выкідваць з хаты майго старога дый гнаць невядома куды. Вы прымусілі б некаторых адказаць за псоту!
– Так я й зрабіла б, – згадзілася панна. – З таго ўсё й пачалося б. Аднак, на жаль, на гэтым ня скончылася б. Ня будзем пра тое болей. Хадзем!
8. Разьвітаньне з Лорыйнам
Гэтым вечарам Зьвяз Пярсьцёнка зноў паклікалі ў залю Келебарна, і там пан з паннай ушанавалі гасьцей ветлымі словамі. Урэшце Келебарн загаварыў пра сыход.
– Цяпер надышоў час, калі тыя, што жадаюць далей несьці прынятую ношу, мусяць зьмірыцца з тугою й пакінуць зямлю Лорыйну. Тыя, хто болей ня хоча рушыць наперад, могуць на пэўны час застацца тут. Але ж застануцца яны ці не, упэўненасьці ў спакоі ня будзе. Бо цяпер мы на самым краі нашага лёсу. Тыя, што застануцца, могуць дачакацца, пакуль шляхі сусьвету адчыняцца зноў, альбо ім давядзецца разам з намі паўстаць супраць Ворага. Толькі тады яны здолеюць вярнуцца ў родныя дамы – ці ў абсяжны дом усіх тых, хто загінуў у бітве.
Павісла цішыня.
– Яны ўсе вырашылі рушыць наперад, – паведаміла Галадрыель, зірнуўшы ім у вочы.
– Для мяне дом наперадзе, не за сьпінай, – дадаў Барамір.
– Гэта так, – пагадзіўся Келебарн, – але ж ці ўсе пойдуць з табою ў Мінас Тырыт?
– Мы яшчэ ня вызначыліся з нашым шляхам, – азваўся Арагорн. – Я ня ведаю, што Гэндальф намерваўся рабіць пасьля Лорыйну. Насамрэч, мне падаецца, што нават у яго самога не было дакладнага ўсьведамленьня.
– Мажліва, не, – вымавіў Келебарн, – але ж калі вы пакінеце нашую зямлю, вы наўрад ці здолееце аддаліцца ад Вялікай ракі. I, як некаторыя з вас добра ведаюць, паміж Лорыйнам і Гондарам вандроўнікам з пакладаю пераправіцца немагчыма, хіба што на чоўне. Ці ж не разбураныя цяпер масты ў Азгіліяце, ці не трымае ўсе подступы да пераправаў Вораг? Па якім баку ракі вы жадаеце вандраваць? Шлях да Мінас Тырыту йдзе па правым, але ж найкарацейшая дарога да вашай мэты ляжыць на ўсход ад ракі, на азмрочаным беразе. Па якім жа рушыць вам?
– Калі маё слова тут важыць, дык я за заходні бераг, за дарогу ў Мінас Тырыт, – сьцьвердзіў Барамір, – але ж ня я тут ачольца.
Астатнія прамаўчалі, а Арагорн зірнуў занепакоена, з сумневам.
– Бачу, вы яшчэ ня вырашылі, што рабіць, – падсумаваў Келебарн, – выбіраць за вас – не мая справа, але я дапамагу вам з выбарам. Сярод вас ёсьць тыя, хто ведае чаўнярства: Ляголас, праз краіну якога плынее хуткая Лясная рака, ды Барамір з Гондару й сталы вандроўнік Арагорн.
– I адзін з хобітаў! – выгукнуў Мэры. – Ня ўсе з нас глядзяць на чоўны, як на дзікіх коней. Мае суродзічы жывуць па берагах Бранявіну.
– Гэта файна, – зазначыў Келебарн. – Тады я дам вам чоўны, невялікія й лёгкія, бо калі вы далёка спусьціцеся па рацэ, будуць месцы, дзе чоўны давядзецца несьці на руках. Вы можаце сягнуць быстракоў Сарн Гебіру ды, мажліва, нават вялікіх вадаспадаў Рэрасу, дзе рака абрынаецца ўніз з Нэн Хітуэ. Таксама сустрэнуцца й іншыя перашкоды. На пэўны час чоўны значна палегчаць вашае падарожжа. Але ж урэшце вам давядзецца іх пакінуць, і раку таксама, дый павярнуць на захад ці на ўсход.
Арагорн шмат разоў падзякаваў Келебарну. Такі падарунак надта паменшыў ягоны клопат – хоць бы таму, што адкладваў апошні выбар на колькі дзён. Астатнія таксама ўзрадаваліся. Якія небясьпекі ні чакалі б наперадзе, лепей плысьці насустрач ім па шырокай плыні Андуйну, чым цягнуцца, сагнуўшыся пад цяжарам заплечнікаў. Толькі Сэм трошкі сумняваўся: ён шчыра лічыў чоўны ня меней небясьпечнымі за дзікіх коней, ці нават горш, і ўсе перажытыя беды не палепшылі ягоных думак пра чоўны.