– Як шырока, пуста й сумна тут, – паскардзіўся Фрода. – Мне заўжды падавалася, што падчас падарожжа на поўдзень мусіць цяплець і сьвятлець, і зіма назаўсёды застанецца за сьпінай.
– Але мы недалёка спусьціліся на поўдзень, – запярэчыў Арагорн. – Тут яшчэ зіма, мы за шмат вёрстаў ад мора. Тут сьвет застыў да нечаканай вясны. Мы нават, магчыма, напаткаем сьнег. Далёка адсюль, у заліве Бэльфалас, куды ўпадае Андуйн, насамрэч цёпла й добра, ці было б, каб ня Вораг. Тут мы, калі не памыляюся, усяго на сорак міляў паўднёвей ад мяжы Паўднёвага падзелу Шыру, хоць ён за сотні доўгіх вёрстаў на захад адсюль. Ты пазіраеш цяпер на паўднёвы захад праз роўнядзі Рохану, землі вершнікаў і гаспадароў добрых коней. Неўзабаве мы праплывем міма вусьця Сутоніцы, якая цячэ з Фангарну да Вялікай ракі. Яна адзначае паўночную мяжу Рохану. З даўніны ўвесь край паміж Белымі гарамі й Сутоніцай належаў рахірымам, тутэйшаму люду. Багаты, лагодны край, травы тут незраўнальныя, але ж у нашыя нядобрыя дні людзі болей не жывуць паблізу Вялікай ракі й зрэдку наяжджаюць да яе берагоў. Андуйн шырокі, аднак оркі здольныя пускаць стрэлы надта далёка, а апошнім часам, як кажуць, наважваюцца пераплываць раку ды рабаваць роханскія статкі.
Сэм трывожна зірнуў на адзін бераг, тады на другі. Калісьці дрэвы падаваліся яму варожымі, быццам хавалі чужыя вочы ды чыесьці нядобрыя постаці за сабою. А цяпер як жа яму хацелася, каб берагі зноў зарасьлі лесам! Адчуваў, нібы вандроўнікі голыя, бездапаможныя ў маленькіх адкрытых чоўніках пасярод земляў, дзе няма сховішча, на рацэ, якая ёсьць мяжою вайны.
У наступныя дні няспыннага руху на поўдзень гэтае пачуцьцё непакою й бездапаможнасьці агарнула ўсіх вандроўнікаў. Ужо цягам суцэльнага дня грэблі, налягаючы на вёслы, каб пасьпяшацца. Берагі імкнулі міма. Неўзабаве рака пашырылася, паплытчэла. Уздоўж усходняга берагу цягнуліся доўгія камяністыя водмелі, трапляліся перакаты, і трэба было кіраваць надта асьцярожна. Бурыя землі перакінуліся ў бляклае пагор'е, з-за якога дзьмуў усходні халодны вецер. З захаду ж лугі зьмяніліся панізьзямі й багнючынамі, зарослымі на купінах жухлай травой. Фрода ўздрыгнуў, згадаўшы лужкі й вадаграі, яснае сонца й мяккія дажджы Латлорыйну. Ні на адным чоўне не размаўлялі шмат і зусім не сьмяяліся. Кожны сябра Зьвязу быў заклапочаны ўласнымі думамі.
Ляголас мроіў пра зоры поўначы летняй ноччу на паляне ў чыстым бярозавым гаі. Гімлі пералічваў у думках золата ды меркаваў, ці вартае звычайнае золата таго, каб зрабіць зь яго схованку для падарунку панны Галадрыель. Мэры зь Піпінам пачуваліся ня надта ёмка ў адным чоўне з Барамірам, бо той няспынна мармытаў сабе пад нос, грыз пазногці, нібы яго жэрла нейкая трывога ці сумнеў. А час ад часу хапаўся за вясло дый падграбаў ззаду зусім блізка да Арагорнавага чоўна. Тады Піпін, які сядзеў наперадзе сьпінаю да штэўня, прыкмячаў дзіўнаваты бляск у Бараміравых вачох, калі той напружана ўзіраўся ў Фрода. Сэм даўно ўжо прыйшоў да высновы, што хоць чоўны й не такія небясьпечныя, як яго ўсё жыцьцё прывучалі лічыць, яны нашмат больш няўтульныя ды непрыдатныя, чым ён уяўляў. Сядзеў, скурчыўшыся, рукі-ногі пазацякалі, пачуваўся – няшчасьней няма куды. I рабіць няма чаго, хіба аглядаць берагі, дзе пануе зіма, ці шызую ваду паабапал. Нават калі даводзілася грэбці, вясла Сэму не давяралі.
Калі сутонела на чацьверты дзень, ён па-ранейшаму тарашчыўся назад па-над нахіленымі галовамі Фрода й Арагорна на раку ды на чоўны, якія плылі сьледам. Яго хіліла на сон, хацелася, каб хутчэй прыпыніліся на ноч, каб хоць зямлю адчуць пад нагамі. Зьнянацку нешта мільгнула здаля. Сэм пэўны час паглядаў, нерухомы, пасьля выпрастаўся, пацёр вочы. Тады зірнуў зноў, але ўжо нічога не пабачыў.
На ноч прыпыніліся на маленькай выспачцы паблізу ўсходняга берагу. Сэм, загарнуўшыся ў коўдры, лёг побач з Фрода.
– Дзіўнаваты сон бачыў я за гадзіну ці дзьве да таго, як мы спыніліся, – пачаў ён. – Ці ня сон. Ну, сьмешна насамрэч.
– I што ж тое было? – спытаў Фрода, ведаючы, што Сэм не супакоіцца, пакуль не распавядзе, што там ні было б. – Я з самага Лорыйну ня бачыў і не ўяўляў нічога, здольнага выклікаць усьмешку.
– Ну, гэнае не дапаможа, спадару Фрода. Жудасна было. I калі тое ня сон, дык увогуле нягегла. Вы лепей паслухайце. Вось яно як: пабачыў я бервяно з вачыма!
– Бервяно – гэта зразумела. Бярвёнаў на рацэ процьма. Але вочы да іх дадумваць ня трэба.
– Я й не дадумваю. З таго я й задраўся, проста кажучы. Я пабачыў нешта, ну, падобнае на звычайнае бервяно. Яно плыло за чоўнам Гімлі, я й увагі асаблівай не зьвяртаў. Хоць троху незвычайна, так скажу, як яно побач з намі трымаецца ўвесь час. I тады я пабачыў вочы: бляклыя такія, ды ажно зьзяюць, нібы сьветлякі на гарбку такім напрыканцы бервяна, што найбліжэйшае да нас. Анягож, бервянцо! У палена ж няма лапаў зь перапонкамі, накшталт лебядзіных, толькі болей, ды яны ўсё цоп-цоп з вады й у ваду. Вось тады я й падскочыў, і вочы працёр, мяркуючы: ну, калі тое ня сон, калі пабачу шчэ, дык загукаю. I яно яшчэ зьяўлялася! Што б гэта ні было, яно рухалася хутка й ужо зусім упрытык да чоўна Гімлі прысунулася. Але ці ж гэныя вочы-ліхтары мяне прыкмецілі, ці я ачомаўся – ня ведаю. Калі зноў зірнуў, яно ўжо зьнікла. Аднак, мяркую, нешта такое пасьпеў заўважыць, напаўвочка, як кажуць, нешта цьмянае кінулася да ценяў пад берагам. Вачэй, праўда, болей ня бачыў. Тады сказаў сабе: "Зноў трызьніш на яве, Сэме Гэйхадзе". А вось цяпер мяркую: мо й ня трызьніў. Што ж вы скажаце на тое, спадару Фрода?