Сэм выцер даланёй сьлёзы.
– Ну, спакайней, Гэйхад! – сказаў сабе. – Думай, калі здолееш. Ён жа ня птушка, каб ляцець над ракою ці скакаць праз вадаспад. I прыладаў у яго аніякіх няма, і ежы таксама. А каб прыдбаць, ён мусіць вярнуцца да чоўнаў. Да чоўнаў! Гэй, Сэме, бяжы да чоўнаў, ногі ў рукі!
Сэм павярнуўся й кінуўся ўніз па сьцежцы. Упаў, пабіў каленкі. Ускочыў і памчаў далей, не зьвярнуўшы ўвагі. Выбег на край Парт Галену да берагу, дзе былі прычаленыя чоўны. Анікога. Нехта гукаў у лесе за сьпінай, але Сэм ня слухаў. Здранцьвеў на момант, рот адкрыўшы, пазіраючы на тое, як сам па сабе сасьлізгвае ў ваду човен. А тады, залямантаваўшы, кінуўся праз луг. Човен загайдаўся на вадзе.
– Я йду, спадар Фрода, я йду! – загаласіў Сэм і скочыў зь берагу, каб учапіцца за човен.
Не хапіла паўсажні, і Сэм зь енкам ды пляскам плюхнуўся тварам уніз у струмень, глыбокі й хуткі. Бурбочучы, пайшоў на дно, і рака схавала ягоную патлатую галаву.
З чоўна пачуўся выгук адчаю. Вясло махнула само па сабе, і човен разьвярнуўся. Фрода якраз пасьпеў ухапіць Сэма за валасы, калі той вынырнуў, цялёпкаючыся й плюючыся вадою, сьмяротна пераляканы.
– Наверх, хлопча, наверх, Сэме! – паклікаў Фрода. – Хапіся за руку!
– Ратуйце, спадару Фрода! – выдыхнуў Сэм. – Я патануў! Я ня бачу вашай рукі!
– Вось, вось яна! Не шчыкайся! Я не адпушчу цябе! Вось, заграбай і не гайдай, бо перакуліш човен. Сюды, чапляйся за борт, мне трэба выграбці.
За некалькі грабкоў Фрода падагнаў човен назад да берагу, і Сэм ускараскаўся на борт, мокры, нібы рачны пацук. Фрода сьцягнуў пярсьцёнак і зноў крочыў на бераг.
– З усіх недарэкаў-няздараў ты, Сэме, найгоршы!
– Ну, спадару Фрода, гэта несправядліва! – адказаў Сэм, дрыжучы. – Несправядліва сыходзіць безь мяне, пакінуць, вось! Калі б не здагадаўся, дзе былі б вы цяпер?
– На сваім шляху, спакойна й безь перашкодаў.
– Спакойна! – выгукнуў Сэм. – Самотны, безь мяне, каб клапаціцца пра вас? Я ня вынес бы таго, я так і сканаў бы бяз вас.
– Сканаў бы, толькі калі выправіўся б разам з мною, Сэме. А гэтага ня вынес бы я.
– Ну, можа, на тым шляху я й не сканаю. А калі пакінеце мяне, дык дакладна.
– Сэме, я ж іду ў Мордар.
– Я гэта добра разумею, спадару Фрода. Вядома, у Мордар. I я з вамі.
– Сэме, не спрабуй мяне затрымаць! Астатнія вернуцца з хвіліны на хвіліну. Калі яны напаткаюць мяне, давядзецца тлумачыць і спрачацца, і мне ня хопіць рашучасьці сысьці адному, дый не дазволяць мне. Але ж мне трэба. Гэта адзінае выйсьце.
– Вядома, так, – згадзіўся Сэм. – Толькі не адному. Я йду таксама альбо ніводны з нас ня йдзе. А тое я папрадзіраўлю ўсе чоўны.
Тады Фрода шчыра засьмяяўся. Раптоўная радасьць і пяшчота кранулі ягонае сэрца, і ён сказаў зь сьмехам:
– Хоць адзіны пакінь, бо спатрэбіцца ж. Але ж як табе йсьці бяз вопраткі, прыпасаў ды іншай паклады?
– Пачакайце хвіліначку, я прынясу, – выгукнуў Сэм, – усё падрыхтаванае! Я ж і думаў, што мы сёньня выправімся!
Пабег да месца начлегу, выцягнуў свой хатуль з кучы (у якую пакідаў Фрода пакункі спадарожнікаў, вызваляючы човен), прыхапіў яшчэ адну коўдру й колькі пакункаў ежы дый прыбег назад.
– Ну, мой плян ня склаўся, – вымавіў Фрода. – Не атрымалася ўцячы ад цябе. Але ж я задаволены, Сэме. Я й выказаць ня здольны, як жа я задаволены. Едзьма! Відавочна, нам і было прызначана выправіцца разам. Мы рушым, і няхай астатнія знойдуць бясьпечны шлях! Швэндал паклапоціцца пра іх, я ўпэўнены. Наўрад ці мы пабачым іх зноў.
– А можа, пабачым, спадару Фрода, можа, пабачым, – лапатаў Сэм.
Так Фрода з Сэмам распачалі разам апошнюю частку вандроўкі. Фрода гроб, човен аддаляўся ад берагу, і рака хутка несла іх прэч па заходнім рукаве, міма суворых скалаў Тол Брандыру. Роў вадаспадаў гучнеў. Нават і з Сэмавай дапамогай давялося парупіцца, каб выграбці скрозь плынь міма паўднёвага краю выспы дый сягнуць далёкага ўсходняга берагу ракі.
Нарэшце прычалілі ля паўднёвых схілаў Аман Лэ. Там знайшлі прыдатны беражок, выцягнулі човен з вады й схавалі, як здолелі, за вялікім валуном. Ускінулі на сьпіны пляцакі дый рушылі, шукаючы сьцежку, якая правяла б іх праз шэрае пагор'е Эмін Мюйлу ў краіну Ценю.