Якраз тады й зьявіўся Гэндальф – упершыню за доўгі час. Тры гады пасьля Вечарыны ён нават і не паказваўся. Пасьля наведаў Фрода, ненадоўга, убачыў, што ўсё нармалёва, ды зьнік зноў. Цягам наступнага году ці двух ён наяжджаў часьцяком, нечакана й пасьля заходу сонца, і сыходзіў, не папярэджваючы, яшчэ да ранку. Пра сябе, свае прыгоды й вандроўкі не распавядаў, а цікавіўся, як падавалася, толькі Фродавым здароўем і справамі.
Потым ён зьнік, і дзевяць гадоў Фрода ня бачыў яго й ня чуў аніякіх пра яго зьвестак, і пачаў ужо думаць, што стары чараўнік ніколі ня вернецца, страціўшы ўсялякую цікавасьць да хобітаў. Аднак тым вечарам, калі Сэм ішоў дахаты, насьвістваючы пад першымі зорамі, уладар Торбы-пад-Стромай пачуў знаёмы стук у вакно кабінэту.
Зьдзіўлены Фрода павітаў старога сябра зь вялікай пашанай. Па вітаньні абодва ўважліва прыгледзеліся.
– Усё добра, га? – перапытаў Гэндальф. – Ты ўсё такі.
– Дый ваша таксама, – адказаў Фрода, аднак падумаў, што Гэндальф выглядае больш старым і стомленым.
Фрода пачаў распытваць навіны – і асабістыя Гэндальфавы, і сусьветныя, гэтак яны гаманілі далёка за поўнач.
Раніцою пасьля позьняга сьняданьня чараўнік сядзеў разам з Фрода ля з адчыненага вакна кабінэту. У каміне палаў агонь, хоць было даволі цёпла й вецер дзьмуў з поўдня. На дварэ ўсё выглядала сьвежым і чыстым, на палёх ды пругкіх галінах дрэваў прабівалася маладая зеляніна.
Гэндальф думаў пра далёкую вясну амаль восемдзесят гадоў таму, калі небарака Більба выскачыў з Торбы-пад-Стромай нават без насоўкі. Гэндальфавы валасы шчэ больш пасівелі з тых часоў, а барада з вусамі – падаўжэлі, на твары адбіліся ўсе хваляваньні ды клопаты, аднак вочы зьзялі гэтаксама пранізьліва, і паліў ён, выдзьмуваючы дымавыя колцы, з ранейшымі асалодай і майстэрствам.
Паліў ён моўчкі, бо Фрода глыбока задумаўся. Нават і ранішняе сьвятло падалося яму змрочным ад Гэндальфавых навінаў. Нарэшце, загаварыў.
– Гэндальф, учора ваша распавядаў дзівосныя рэчы пра мой пярсьцёнак. I недагаварыў, маўляў, падобныя гутаркі лепей пакінуць да сьвятла. Мо час надышоў? Вашаць казаў, што мой пярсьцёнак – небясьпечны, і нашмат болей, чым я магу ўявіць. Чым жа ён небясьпечны?
– Шмат чым, – адказаў чараўнік. – Ён нашмат небясьпечнейшы, чым я нават наважваўся ўявіць. I такая ў ім моц, што ўрэшце пераможа любога сьмяротнага, хто ім валодае. I падпарадкуе сабе. Калісьці ў Эрэгіёне эльфы зрабілі шмат пярсьцёнкаў, якія мы цяпер называем "чароўнымі". Розных пярсьцёнкаў, сыгнэтаў, кляйнодзікаў – і слабейшых, і мацнейшых. Слабейшыя былі толькі практыкаваньнямі ў майстэрстве, забаўкамі для эльфаў-кавалёў, але ж забаўкамі, небясьпечнымі для сьмяротных. А Вялікія Пярсьцёнкі, Пярсьцёнкі Моцы, – яны пагібельныя. Сьмяротны, які валодае адным зь Вялікіх Пярсьцёнкаў, не памірае, але ж і не расьце болей, не зьмяняецца. Жыцьцё ягонае не прыбаўляецца – проста расьцягваецца, пакуль не застаецца ад яго толькі стома й туга штохвілю існаваньня. А калі ён часта карыстаецца пярсьцёнкам, каб рабіцца нябачным, ён танчэе, пакуль ня зробіцца нябачным назаўсёды, каб вечна бадзяцца ў змроку, падуладны Чорнаму Гаспадару, што насамрэч кіруе пярсьцёнкамі. Так, раней ці пазьней – пазьней, калі сьмяротны быў моцны ці добры напачатку, аднак аніякія моц ці дабрыня тут ня выстаяць, – раней ці пазьней цемра зжарэ яго.
– Як жудасна! – усклікнуў Фрода.
I зноў у пакоі павісла доўгая цішыня. Толькі чулася з саду, як Сэм Гэйхад падразае траву.
– Ці даўно вашаць гэта ведае? – спытаў нарэшце Фрода. – Ці ведаў пра гэта Більба?
– Пэўны: Більба ведаў ня болей, чым распавёў табе, – адказаў чараўнік. – Наўрад ён, нягледзячы на мае абяцаньні даглядаць цябе, пакінуў бы табе рэч, якую лічыў небясьпечнай. Яму пярсьцёнак падаваўся незвычайна прыгожым, і карысным да таго ж, а калі й адчуваў нешта ня тое, дык думаў: справа ў ім самім, не ў пярсьцёнку. Казаў, што апошнім часам пярсьцёнак аніяк не сыходзіць з думак, і хваляваўся за яго, і непакоіўся. І не падазраваў, што менавіта таму віною. Більба хутка зразумеў, што за пярсьцёнкам трэба пільна сачыць, бо ён не заўсёды аднолькавай вагі ці памеру – ён памяншаўся ці рос дзівосным чынам і мог раптоўна сасьлізнуць з пальца, хоць нядаўна ледзь насоўваўся.
– Так, Більба папярэдзіў мяне пра гэта ў апошнім лісьце. Я заўсёды трымаю пярсьцёнак на ланцужку.
– Маеш рацыю, – сказаў Гэндальф. – Більба ніколі ня думаў, што абавязаны доўгім жыцьцём пярсьцёнку. Лічыў – сам гэткі жыцьцявіты, і так ганарыўся. А спакою ня меў, ані асалоды ад жыцьця. Казаў: "Пачуваюся, быццам мяне расьцягнулі, размазалі". Гэта пярсьцёнак браў сваё.