Exempli
o un horo de marcho
o glaso de aquo
o tri metri de rubando
o ponto longa de du kilometri
o barelo plena de vino
Notez:
1. On darfas juntar de ad altra prepozicioni: de-pos (duro di tempo); de-kande; de-longe;
de-lore; de-pose; de-nun; de-dop; de-sub, edc.
2. La prepozicioni da, da, de esas poke parenta; pro to on kelkafoye hezitas qua esas
uzenda. Ma on bezonas nur reflektar:
o di = proprajo (apartenas a)
o da = autoro (qua facas)
o de = deveno o quanto
Exempli
1. La linguo di (de, da) la Delegaciono (segun ke on konsideras la relato inter la linguo e
la Delegaciono, on povas selektar inter di, de o da).
2. Pos multa yari di (de) separeso li intervidis su.
3. Homi de (di altrigas nur tre poke la senco) ta sociala situeso ne bezonas facar tala
ceremonii.
o Ta portreti esas di me = oli esas mea proprajo.
o Ta portreti esas (venas) de me = me esas la modelo.
o Ta portreti esas da me = me facis oli.
27
F 10. nam – introduktas chefa frazo; ta kontenas l’argumento o motivizo di preiranta ideo.
Exempli
1. Ni ne povas vizitar el; nam el esas malada.
2. Omni livos nun ni; nam ni esas nun povra.
3. Me kredas ke sturmo balde venos; nam l’aero esas varmega e pezoza.
F 11. kande – introduktas dependanta frazo, e relatas nur tempala eventi.
(on povas plu ofte selektar inter l’uzo di kande e se segun ke on konsideras tempo o kondiciono.)
Exempli
1. Kande ni venis, li jus livis ia restoreyo.
2. Kande la uceli rivenas, la printempo esas proxima.
F 12. Kad (Ka) – introduktas dependanta frazo qua montras ke ulo esas dubitebla,
ke ulo esas questiono; on ne savas certe kad ulo eventis od eventos. Pro to ol servas por
introduktar dependanta questioni.
Exempli
o La prefekto volis pruvar kad lua suspekto esas justa.
o La raptisto certigis su kad il povos tote konfidar lua sekretajo a la viro.
o L’advokato ne savas ka lua kliento esas kontenta pro (pri) ta sumo.
Notez: La konjunciono ka plu ofte uzesas pos simila verbi od expresuri kam:
atencar, certar, certigar, dubitar, egala, examenar, explorar, konstatar, pruvar, questionar, restar,
sanar, savar, vidar.
G 10. -es- – esas sufixo montrar:
1. Qualeso o stando di ula objekto
La -es- esas la radiko di la verbo esar ed uzesas formacar la nekonkreta senco di
nociono p.e. quanta = quo quanto? , ma quanteso = ideo di quanto.
Simile:
– avara ed avareso
– bela e beleso
– blinda e blindeso
– malada e maladeso
– quala e qualeso
– utila ed utileso edc.
Do, la adjuntado di -es- chanjas adjektivo a substantivo qua signifikas abstraktita
qualeso.
2. Pasiv-abreviuro, kande soldita a verbo transitiva. On darfas adjuntar irga parto di la
verbo esar. Do:
– videsar = esar vidata
– trovesas = esas trovata
– kredesis = esis kredata, edc.
Fakte ta pasiv-abreviuro anke havas la senco: esar tala qual indikas la radiko, p.e.:
– utilesar = esar utila
– egalesar = esar egala a ...
– similesar = esar simila a ...
– profetesar = esar profeta o profeto
– hipokritesar = esar hipokrita o hipokrito.
G 11. -ey- – esas sufixo qua montras loko.
1. En qua kustumale exercesas ita agemeso quan la radiko expresas. Pro to la radiko
28
preske sempre esas –
a. Verbo
Exempli administreyo, balneyo, bivakeyo, bucheyo, depozeyo, drinkeyo,
embuskeyo, etapeyo, fabrikeyo, forjeyo, gardeyo, gimnastikeyo, halteyo,
imprimeyo, kampeyo, koqueyo, laboreyo, laveyo, lerneyo, litografeyo,
lojeyo, manjeyo, melkeyo, mueleyo, observeyo, paseyo, pastureyo, pregeyo,
promeneyo, rafineyo, redakteyo, refujeyo, restoreyo, resideyo, rosteyo,
senteyo, sepulteyo, sideyo, tualeteyo, vendeyo.
b. Substantivo (rare)
Exempli: agenteyo, doganeyo, oficeyo.
2. Loko
en
qua
personi,
animale
o
kozi
kustumale
esas.
Radiko nur substantivo.
Exempli
abateyo, abeleyo, ambasadeyo, armeyo, ceneyo, erikeyo, ermiteyo, fasaneyo,
feneyo, floreyo, formikeyo, fromajeyo, garbeyo, gasteyo, glacieyo, haneyo,
hundeyo, kaneyo, kanabeyo, kanceleyo, kolombeyo, konsuleyo, koreyo, lakteyo,
legateyo, lifareyo, linjeyo, mineyo, ministreyo, monakeyo, orfaneyo, osteyo,
ostreyo, prefekteyo, registreyo, rizeyo, sableyo, sekretarieyo, seleyo, tombeyo,
uceleyo, vespeyo, vesteyo, vetureyo, vildeyo, viteyo.
G 11. -oza – signifikas plena de, provizita ye, kontenanta ta substanco quan la radiko montras.
Radiko esas –
a. Substantivo:
Exempli
aeroza, ambicioza, anguloza, apatioza, aquoza, arboroza, argifoza, aromoza,
barboza, boskoza. brechoza. celuloza, chancoza, ciencoza, danjeroza,
delicioza, demonoza, dentoza, defektoza, desfortunoza, dornoza, fairoza,
famoza, fangoza, farinoza, feltoza, feroza, fibroza, figuroza, fishoza, flamoza,
flegmoza, flokoza, floroza, folioza, fortunoza, fruktoza, fuligoza, furoza,
gasoza, genioza, giboza, glorioza, gluoza, gracioza, gradoza, granoza,
grasoza, harmonioza, herpetoza, hornoza, impetuoza, intelektoza, ironioza,
kaloza, kapricioza, karitatoza, karnoza, kartilagoza, kavernoza, kemoza,
komfortoza, konciencoza, korpoza, kretoza, krispoza, kropoza, krustoza,
kuboza, kuproza, laktoza, lanoza, lanugoza, leproza, luxoza, makufoza,
malicoza, mamoza, marmoroza, marshoza, majestoza, melankolioza,
metaloza, metodoza, mieloza, misterioza, morvoza, mukoza, muskuloza,
nervoza, nuancoza, nuboza, oleoza, ombroza, ondoza, ozonoza, parfumoza,
pasionoza, pechoza, periodoza, pestoza, petroloza, pezoza, piloza, pintoza,
podogroza, poezioza, polvoza, pompoza, populoza, poroza, precoza,
pulpoza, pusoza, rabioza, radioza, reguloza, religioza, reumatismoza,
rezinoza, rigoroza, ritmoza, rokoza, rozoza, rustoza, rutinoza, sabloza,
saloza, sangoza, sentimentoza, seroza, silicoza, simetrioza, sinusoza,
skalioza, skistoza, skrofuloza, skrupuloza, slamoza, splitoza, spritoza,
steloza, stonoza, sturmoza, sukoza, sukroza, sulfuroza, sulkoza, sunoza,