c. -onto (futuro): atakonto, duelonto, guidonto, heredonto, kongresonto, konstruktonto,
sucedonto.
B 8. Derivita pronomo
Se la finalo a di generala adjektivo substitucas per u, de ta naskas pronomo (por omna tri
genri) en la singularo di qua la pluralo recevas la finalo i. Per la substitucanta oanaloge
neutral pronomo formacesas (videz Noto l di B 3, Questionala pronomo). On nur uzas yena
formi:
altra,
-u, -i, -o
cetera,
-i, -o
plura,
-i,
irga,
-u, -i, -o
multa,
-i, -o
ipsa,
-i,
-o
kelka,
-u, -i, -o
quala,
-i, -o
singla
-u
nula,
-u, -i, -o
quanta, -i, -o
omna,
-u, -i, -o
sama,
-i, -o
Simile la nombro
tala,
-u, -i, -o
tanta,
-i, -o
un formacas una,
ula,
-u, -i, -o
unu, uni.
Exempli
o La voyajanti deziras tri chambri singla kun lito.
o Omni esis entuziasmoza pri (de) tala ideo; sed singlu recevis altra impreso.
o Ka vu havas sat multo por manjar da (por, ad) plura kongresanti?
o La propozanto diskutis ulo quo (qua) reale valoras nulo.
o Qua sonigis? Nulu, sioro!
o Certe vu eroras; nam me ne audis irga sono.
o La prezidanto ipsa (ipse) venos por raportar kelko pri l’evento.
o Se uli (= ula homi) savus to quon altri rakontas pri li, certe li ne flatus tale (tante) ici.
C 8. Participo dil aktivo
Finalo por la prezento:
-anta
Finalo por la pasinto:
-inta
Finalo por la futuro:
-onta
C 9. Kompozita tempal formo dil aktivo
Ti formacesas per la participo dil pasinto e per la korespondanta tempala formo dil
helpanta verbo.
Perfekto: me esas lerninta
Plusquamperfekto: me esis lerninta
32
Futuro dil pasinto: me esos lerninta
Kondicionalo dil pasinto: me esus lerninta
Noto 7. La perfekto e plusquamperfekto dil nacionala lingui tre ofte tradukesas en nia
idiomo per la imperfekto. On uzas ita du formi nur se la plu preciza deskripto di la tempala
relato necesigas ito.
Exempli
– Ka l’akuzanto audis ta krio kande il klef-apertis la pordo, o kande il esis klef-apertinta
ol? Certe nur kande il esis klef-apertinta; nam tra la klozita pordo on ne esus povinta audar
ta krio, ja tre febla.
– La interpretanto esos livinta la hotelo se vu tante tarde advenos.
C 10. transitiva verbi
Omna ta verbi qui povas havar dop su rekta komplemento (akuzativo) nomesas transitiva.
En Ido on transitivigas la verbo plu ofte kam en la nacionala lingui per quo ula prepozicioni
di ta lingui remplacesas. Generale on uzas quale transitiva ta verbi di qui la senco postulas
ula kompletigo por ke la nociono o la frazo esez kompleta.
Tala transitiva verbi esas: acelerar, acensar, afecionar, afrontar, aglomerar, akomodar, akushar,
aludar, asaltar, asistar, atencar, bersar, cedar, decensar, defiar, desordinar, detrimentar,
developar, dilatar, diletar, dominacar, dubitar, enoyar, equilibrar, experiencar, facinar,
fantaziar, favorar, federar, fendar, flarar, flatar, fugar, gratular, guatar, gustar, helpar, hororar,
imperar, impresar, indulgar, iniciar, inquestar, insidiar, intencar, interesar, inundar, jenar,
jirar, juar, jubilear, kolportar, kombatar, komplimentar, konceptar, konciar, kondolar, konsilar,
kontreagar, konvertar, kooperar, koquar, kulturar, kurajar, kurtezar, kushar, kustar, kustumar,
lacerar, mariajar, meditar, memorar, meritar, mimar, minacar, moderar, mokar, nocar, obediar,
obsedar, ovacionar, partoprenar, pasturar, pensar, plorar, ponderar, precipitar, presorgar,
prezidar, profitar, raportar, reflektar, refraktar, relatar, remediar, renkontrar, renuncar,
repentar, reprimandar, sekondar, sequar, shamar, signalar, simpatiar, sorgar, spionar, sucedar,
tedar, traktar, tratar, uzufruktar, venjar, venkar, vetar, violentar, vokar, voluntar.
G 9. (Adjuntajo) – Omna adjektivi qui formacas verbo kun -igar esas transitiva.
D 6. Quantesala adverbi
p.e. maxim(e), admaxim(e), min(e), minim(e), adminime, multe, nemulte, poke, quante,
tante, troe.
Exempli
o La vizitanto maxim bone agos se il parolos minime posible kun la negocianto.
o Se vu esus esinta nur poke plu insistanta, l’administranto esus reparinta la mashino.
o La tempo quan la fabrikanto bezonas por reparar l’automobilo esos adminime tri dii.
Nam en un dio on povas admaxime desmuntar ol.
o La medicinisto preskriptis drinkar nur nemulta biro, prefere poka vino; nam ica ankore
maxime konvenas a tala nesano.
E 14. avan – uzesas nur lokale, p.e.:
o Montrar su avan la kurteno.
o Avan me stacis persono.
o Parolar avan societo.
E 15. dop – uzesas nur lokale, p.e.:
o Stacar dop l’armoro.
o Dop la domo.
33
Noto 8. Quo esas ante e pos en tempala, to esas avan e dop en lokala relato.
E 16. kun (l›opozo a sen) – montras:
1. La akompano:
Exempli
o Karno kun (e) sauco.
o Texto en Ido kun (e) Franca traduko.
o Postala karto kun (e) pagita respondo.
(On povas substitucar preske sempre la konjunciono ed o e sen ke la senco grande
chanjas.)
2. Figurale, l’akompananta cirkonstanci o sentimenti:
Exempli
o Kun kurajo (kuraje) sequar la voyo.
o Manjar kun apetito (apetite).
o Kun (per) la helpo di laboristo.
o Kun joyo aceptar.
o Donar kun la certigo.
(Komparez D 2 pri la remplaseso di la prepoziciono.)
3. Ula relati ad irgo:
Exempli
o Konkordar kun la lego.
o Ca regulo koincidas kun (ad) ita.
o Intermixar la verda koloro kun la blua.
o Komparar lua forteso kun (ad) vua.
o Donar kun la certigo.
o Negociar kun la furnisanto.
o Mariajar su kun (ad) bonvivanto.
(Vice kun on povas preske sempre substitucar la prepoziciono ad qua esas la dativala
prepoziciono. Ton ni nomizas la substituceso di la dativo.)
E 17. per – montras:
1. Instrumento, moyeno, o mediato:
Exempli
o Vehar per (en) automobilo.
o Cirkondar per lumo.
o Batar per flogilo.
o Avizar per (en) letro.
o Explozigar per pulvero.
o Dankar per aparta deputanto.
o Vortifado per l’afixi.