2. Vu laudas un persono; lu certe esas kontenta pri to, ed eventuale anke la altri laudas
lua meriti. Ma vu laudas plura personi; preske certa esos ke nun kelki de li reprochas
vu pro ke vu esas (adminime segun lia opiniono) ne tote senpartisa. Li dicos: Nia meriti
esas same importanta kam ita meriti.
B 5. (Adjuntajo) – Demonstrativo ed anke A 4. Genro
Same kam la pronomi li, lia povas ligesar kun (ad) il, el, ol, on povas anke pozar la sama personala pronomi ante ca e ta, se genro esas importanta. Do ni havas ilca, elca, olca, ilta, elta, olta.
Ofte pro to, la frazo divenas plu klara e plu facile komprenebla kam sen ta kompozita pronomi.
Exempli:
1. Omnu koncesas ke la viri e la mulieri havas la sama yuro quale homi. Or en kelka
societi ilti povas votar, ma elti ne povas to; do la yuro esas diferanta takaze.
2. Ube la puero esas? Il esas sur l’agro ube il gardas la kavalo. Advokez ilta, e vu pluse
gardez olca!
C 12. transitiva e netransitiva verbi
(Videz anke C 10. transitiva verbi e C 11. Netransitiva verbi).
Diversa verbi povas esar transitiva od intransitiva, do li povas havar rekta komplemento
(akuzativo) o ne.
Tala verbi esas:
acelerar, aglutinar, alternar, apetitar, avancar, balnar, brular, cesar, chanjar, deviacar, diminutar,
duktar, expansar, extingar, finar, fugar, fumar, fuzar, grilar, guidar, injeniar, kombustar,
komencar, mentiar, mezurar, pendar, penetrar, permutar, renversar, ridar, reprochar, riskar,
rompar , rostar, rular, sequar, servar, sufokar, sufrar, tacar.
D 8. Adverbo, dependanta de prepoziciono
Omna adverbo povas dependar de prepoziciono, ma preske sempre nur tempala e lokala
adverbi ligesas a prepoziciono.
45
Exempli:
o de ibe, de infre, de kande (= de longa tempo), de lor, de sempre, de supre, de ube,
o til ibe, til kande, til lor, til morge, til nun, til ube
o ad ibe, ad infre, ad ube, ek ube
o por sempre
o antehiere
o posmorge
o entote
E 22. inter – On uzas ta prepoziciono por montrar ulo quo esas pos o dop la komenco ma
ante od avan la fino di ulo, do interne ta du extremaji.
1. Lokale
o Kultelo inter la denti
o Tereno inter la rivero e la montaro
2. Tempale
o Tempo inter la karnivalo e Pasko
o Inter printempo ed autuno esas somero
3. Figurale
o Li parolas tote libere inter li pri ta afero
o Relato, deskonsento, diskuto, paco, disputo inter diversa personi
o la maxim jeneroza viro inter lua kolegi
o babilar, dividar, uzar inter su
E 23. apud – uzesas por montrar ulo quo esas o movas sur (en) la latero di ulo.
Nur lokale:
o Urbo apud la maro
o Irar dextre apud li
o Tablo apud fenestro
o Sidigar kamarado apud su
o Advenar apud tre kaduka domo
o Stacar apud la forno
o Paris apud Seine
E 24. che – montras ke ulo esas en la domo, habiteyo, rezidenteyo di ulu, do on povas uzar
che pri individui (homi ed animali).
Nur figurale:
o Dinear che la ministro (do en la domo di la ministro, dinear apud la ministro = sidar
apud il od exter lua domo).
o Studiar che universitato (do esas universitatano).
o Komprar pano che la panifisto (do en la domo di la panifisto; ma ne esas necesa ke on
kompras pro to rekte de la panifisto quale persono).
o Irar che sua kolegio (do en lua domo).
Pluse on uzas che por montrar ta speco, naciono, socio, societo, edc. o nur unika individuo
qua agas tale:
o Fumar esas kustumo che omna klasi, che la richi e la povri; che la superiori e la inferiori.
o Havar armo che su, on trovas simila soni anke che la simii.
46
F 17. Reciproka frazjunto
Per ta ni komprenas ke du od anke plura sam-ranga frazi (du chefa o du dependanta frazi)
juntesas inter su per du konjuncioni.
1. nek ... nek
La frazi kontenas fakti (argumento, motivo, o simpla afirmo edc.) qua ne valoras; do nek
... nek esas negativa.
Exempli:
o Me povas nek skribar letro ad il pro ke me ne savas ilua nomo, nek me ne povas
serchar il en la koncerteyo; nam me konocas il nur tre neprecize.
o Pro ke la plumulto de ta sektanti nek drinkas alkoholaji, nek manjas karno, la
homaro opinionas ke li esas vejetarani.
2. sive ... sive
La frazi kontenas fakti qui esas equivalanta. Se sive ... sive introduktas frazi (plusa
konjunciono ne esas necesa), ta frazi esas dependanta.
Exempli:
o Sive el mortis, sive el ankore vivas, en la du kazi vu esez gratitudoza a vua
bonfacintino.
o Sive la koquisto esis distraktata, sive pro altra kauzo, la manjajo ne bone saporas.
3. ne nur ... ma (eventuale kun adverbo quale anke, mem, precipue, prefere edc.) La frazi kontenas fakti qui esas equivalanta. On volas montrar en la
duesma frazo plusa fakto qua anke valoras ultre ta en l’unesma frazo.
La duesma frazo kontenas preske sempre fakto qua plu multe valoras kam la fakto en
l’unesma frazo. La akompanant adverbo en la duesma frazo expresas la grado de ta
augmento.
Exempli:
o Omna partiano di nia idiomo ne nur lernez ol, ma anke praktikez ol!
o Nam nia ministraro ne nur questionos kad e quanta adherantin ni havas ma
precipue lu examenos ka nia sistemo esas apta ad (por) omna posibla skopi.
o Ton ne nur ni Idani kredas ma mem mult altra civitani.
Noto 13
La reciproka konjuncioni (on povas kontar li eventuale sub l’adverbi) povas uzesar anke en
nur un frazo; ta frazo remplasas du o plura frazi qui esas samranga.
Exempli:
1. La problemo di linguo internaciona esas solvebla nek per Latina nek per ula vivanta
linguo (o, la Latina ne solvas, ed anke vivanta linguo ne solvas la probemo).
2. La kompatind infanto konocas nek patro nek matro nek gefrati nek parenti.
3. Preske omnadie ni recevas korespondaji sive de nia lektanti sive de altra personi qui
esas interesata a nia ideo.
4. La redaktisto pregis la universitatano tradukar la fablaro, sive tota, sive nur singla peci
ek ol.
5. Ne nur urbani ma mem la rurani demandas de la guvernantaro sorgar la maxim balda
posible realig(es)o di ta postulo.
G 18. -ano – montras
1. persono qua esas membro, adheranto di la kozo expresata da la radiko; la sufixo
-ano esas neutra relate la ideo, plu bone, tala persono povas havar intereso al ideo en
la radiko, ma to ne esas necesa.
Exemple: Seminariano fakte habitas la seminario ma kelkafoye nur segun l’impero, do