(do ol aplikesas nur a transitiva verbi),
o e fine -ema povas aplikesar tam a transitiva kam a netransitiva verbi.
60
Exempli:
o Veneno esas efikiva, ne efik ebla ;
o la vetero esas variiva, o variema, ne variebla.
o Flamo povas esar extinganta (ol jus extingas),
od extingema (ol havas la inklineso extingar),
od extingiva (ol havas la kapableso extingar),
od extingebla (ol povas extingesar).
Exerco 9
1. Quaze rejo il, esante delegito di !a venkinta armeo, esis recevata pompoze da la
entuziasmoza landani.
2. Nia ordinare charmiva amikino havas extreme chanjema humuro; lore el esas gaya,
lore trista, e ta traito desfaciligas la komuniko kun elu.
3. Vice kavalkar sur la larja komoda voyo tra la foresto, il opinionis plu bona kavalkar
sur la streta deskomoda voyo tra la marshoza valo.
4. Quankam ilua tilnuna konduto esas sat atakebla de la politikala vidpunto, tamen il esis
aceptata en la militistala lerneyo quale aspiranto.
5. Ta siorino esas od elua fratino od ula tre proxima parentino; nam tam elua forte kurva
nazo, kam entote elua konduto e staturo esas karakteriva di la nobela populi di Boos.
6. La suno lumas tam super boni kam super maligni.
7. To esas la kustumo di populacho: quan tu gloriizis hiere quale heroo e savinto, itan lu
kondamnos posible morge quale trahizemo e perfido.
8. Manuagez la pafilo tante plu prudente ke vu ne sat precize konocas ta nova speco!
9. La sumo quan il nun recevas quale salario esas multe plu mikra kam ante. Tamen il
ne kambius ilua nuna ofico po la antea situeso. Nam esante urbala oficisto, il recevos
en ilua oldeso, o se il ja ante esos pensionata quale nequalifikenda por l’aktiveso, ula
parto di ilua salario quale certena pensiono kontre ke, esante komercisto, il obligesus
konstitucar per konstanta sparemeso ula kapitale ek qua la interesto esus por il quaze
speco di pensiono.
10. Antiqua ruzo di furtisti esas: esante persequata simila ke il ipse persequas la furtisto.
Semblas ya apene kredebla ke tam reflektema policisto kam sioro M., dupigas per to;
tamleven ito eventis.
11. Kun fiere levita kapo, la kolonelo pasis preter la barono, e por quaze expresar ilua
desestimo il fixe regardis ica, ma ne salutis.
61
10ma Leciono
A 29. Derivo di la adjektivo
1. De substantivo:
On adjuntas -a a la radiko e per to la originala senco di la substantivo tote ne altrigesas.
La adjektivo montras nur la gramatikal uzo di la nociono en la frazo. Do la derivita
expresas qualeso tote identa kun la esenco di la substantivo.
Exempli: acesora, acida, afirma, alegoria, delikta, detala, erora, hermafrodita,
hidraulika, idiota, inkluza, instinta, kalumnia, kolosa, kona, konfidenca, konifera,
kritika, kuba, laika, legenda, logika, magneta, melankolia, melodia, metafora, meza,
mirakla, misteria, monstra, muzika, nana, narkota, obliga, panika, para, paradoxa,
parola, pinta, polemika, proverba, pseudonima, pulvera, purpura, republika, respekta,
rudimenta, sarkasma, satira, sfera, simbola, simfonia, sinteza, simbola, skema, sklava,
sprita, teoria, texta, tipa, tirana, toxika, triedra, utopia, vasala, vertikala, volunta.
Aparte adjektivi derivesas de substantivi qui esas metali o materii.
Exempli: arjenta, fera, gasa, lana, marmora, metala, ora, stona, ultramara.
Anke de la nomi di populi, genti, e lingui.
Exempli: amerikana, angla, franca, germana, sueda, sanskrita, semida.
2. De prepoziciono od adverbo:
Se prepoziciono ne expresas movado, on povas chanjar -e ad -a.
(Tamen ante e kontre divenas antea e kontrea.)
Exempli:
antea, apuda, avana, cisa, dopa, extera, fora, interna, kontrea, posa, proxima, suba,
supera, transa, balda, iba, infra, jusa, lora, morga, nuna, ofta, olima, plusa, poka,
precipua, quika, subita, supra, troa, yena.
3. De participo:
Fakte, participi esas ja adjektivi (kun finalo -a). Generale tal adjektivi uzesas nur quale
atributo (direte ligata a substantivo). Ni havas amba aktiva e pasiva formi, tamen on
povas uzar la participo quale predikato (adjektivo kun la helpanta verbo esar).
Exempli:
adjacanta, alternanta, diletanta, distanta, ecelanta, enoyanta, existanta, extazanta,
fosforecanta, fulminanta, importanta, indulganta, influanta, insistanta, insultanta,
interesanta, intermitanta, intriganta, iracanta, izolanta, jacanta, jenanta, karesanta,
kompatanta, koncianta, konsequanta, konsolanta, konstitucanta, konvenanta,
konverganta, konvinkanta, kooperanta, kreanta, kriminanta, kulpanta, lokanta,
lumanta, meritanta, mordanta, movanta, obstinanta, odoranta, ofensanta, penanta,
penetranta, permananta, persistanta, perturbanta, petulanta, pikanta, ravisanta,
relatanta, responsanta, rezignanta, rezistanta, sequanta, shamanta, silencanta,
stagnanta, suficanta, sufokanta, trepidanta, tributanta, triumfanta, urjanta, vacilanta,
vakanta, valoranta, varianta, zelanta;
abstraktata, bezonata, broshata, celata, distraktata, dotata, erudata, fingata, fortifikata,
heredata, inspirata, intencata, interesata, kompozata, kompresata, kondicionata,
koordinata, moderata, nevolata, obsedata, operacata, opozata, ordinata, relatata,
salariata, volata.
A 26. (Adjuntajo) – Kompozita vorti
e. La senco e la signifiko di prepoziciono qua uzesas quale determinanta vorto, ne
alteresas per to.
La senco dil kompozita vorto esas la chefa vorto + prepoziciono.
Exemple:
62
o irar ek domo = ek irar (ek) domo;
o duktar en komploto = ek duktar (en) komploto;
o linguo inter nacioni = inter naciona linguo (o linguo internaciona).
f. Netransitiva verbo povas divenar transitiva, esante kompozita vorto; to koncernas
precipue kompozaji per prepoziciono.
Exemple:
o ekirar domo o irar ek domo;
o enduktar komploto o duktar en komploto;
o kontreparolar ulu o parolar kontre ulu.
Per uzar prepoziciono la ideo plu precize esas expresata.
A 27. (Adjuntajo) – Plu ofte bezonata vortokompozaji
2. Per la verbo esar – Determinanto:
a. Adjektivo
Exempli:
afinesar, bigotesar, devotesar, diversesar, egalesar, gayesar, hipokritesar,
inklinesar, kadukesar, lamesar, nechastesar, nomadesar, pacientesar, parazitesar,
sanesar, similesar, strabesar, tardesar, utilesar, verdesar.
b. Substantivo
Exempli
chefesar, dandiesar, friponesar, kandidatesar, mediatesar, piratesar, profetesar,
rivalesar.
Noto 17
Kompreneble kompozaji per esar diferas ulgrade de la ordinara formo, nome de la helpanta
verbo kun predikata adjektivo o substantivo.
La kompozajo per esar divenas verbo e povas pro to anke havar rekta komplemento [videz