1. On konstruktez e rangizez tale la frazi ke unalatere la ideo, expresita en e de la frazi,
povas komprenesar maxim facile, klare e rapide posible, e ke altralatere la parolado
esas fluanta e belsona, e pluse ke la diversa idei adjuntas logikale, l’un ad altro!
2. Rekomendesas generale uzar yena frazokonstrukto respektive vortordino:
subjekto, verbo, personal objekto, kozal objekto. Tamen, notez:
a. La verbo esas kelkatempe kompozita kun helpoverbo (ofte esar).
b. Adverbi o reflektiva pronomi qui apartenas a la verbo, pozesas rekte avan o
dop la verbo.
c. Prepozicionala expresuri esas ofte ye la komenco o fino di la frazo, o rekte
apud la verbo se ta expresuri substitucas adverbo.
3. On pozas certena vorti quin on volas aparte acentizar, tre ofte ye la komenco di la
frazo – videz A 10 Akuzativo e la gramatikala reguli.
4. On evitez segun posibleso tro longa periodi!
5. Nacionala kustumi povas konsideresar nur kun la restrikto ke li ne ofensas la logiko.
13
Exempli
o La direktisto koncesis ad abstenisti aparta rabato.
o Veturisto ofris lua vehilo a la virino, tre fatigita per la penigiva marcho.
o En la pasinta yaro la uceli revenis tre frue de lia voyajo a sudo.
o Pos adveno avan la longa tunelo di la St. Gotardo, me marchas pede dum kelka hori
tra tre romantika enireyo.
o Me pozis la valiso sub la benko sur qua me sidis, e tre joyis trovir tante bona sidilo de
ube me nun povis juar la bela peizajo.
o Absolute oportas ke artificala linguo korespondas la logikala legi pro ke ta legi esas la
maxim certe posible internaciona quo esas la rezulto de la asidua, internaciona kambio
de idei en omna maniero e formo. Iton ed ultre ankore kelk altra kondicionin ni devas
postular anke de Esperanto.
A 14. Augmento
o La komparativo formacesas per prepozo di plu, respektive la negativa min, e
o la superlativo per maxim, respektive per minim.
o La komparilo esas sempre kam.
o La sequanta prepoziciono esas de od ek.
Exempli
o «A» posedas duamil franki, «B» kinamil, «C» dekamil.
Do «B» esas plu richa kam «A»,
e «C» esis la maxim richa de li,
dum «B» esas min richa kam «C»,
ed «A» la minim richa de li.
o La naturo ofte havas plu granda merito pri risanesko di maladeso kam la kuracisto.
o La nordala staciono esas min fora kam la sudala; la maxim proxima esas la centrala
staciono.
o Qua koloro standas a la siorino plu bone, griza o bruna? (On ne dicez maxim ke nur
du objekti komparesas!)
o Qua esas la maxim solida di ta drapi quin vu montris? Generale la maxim chera esas la
maxim bona, sioro; ma de ta drapi me preferus ca; nam ol havas la maxim forta texuro.
Entote on uzas l’augmento nur takaze ke augmento o komparativo fakte prizentesas. Or
kelkafoye on povas opinionar ke la objekto mankus quan la augmento relatas. Ma ta objekto
esas eventuale expresata ne aparte, respektive tote supresata, p.e. «Uzez la maxim granda
prudenteso kande il intencus inquestar vu pri ta afero!» (La objekto quan la superlativo
relatas, esas supresata; la tota frazo esus «Uzez la maxim granda prudenteso quan vu povas
uzar». Ultre «Ilua frato esas ja plu olda viro.» (On kompletigez: kam on eventuale opinionas.)
Cetere on konsiderez ke multa nocioni, specale adjektivi o verbi, esas neutrala relate interna
quanteso ed intenseso kande li esas sole staranta, respektive kande li esas regardata quale
nedependanta, primitiva nociono; tala nociono divenas plu vivanta nur en frazo, e nur la
frazo kompletigas e fixigas la quanteso ed intenseso. Pro to ne esas paradoxa se on dicas ke
la augmento povas esar ulagrade diminuto di la primitiva senco en la positivo.
Exempli
Olda: Quo esas olda? Kad objekto esas olda kande ol evas de dek, sisadek, cent yari? La nociono olda dependas absolute de la okjekto a qua on atribuas ita qualeso. Hundo esas certe
olda kande lu evas dek yari, dum ke homo di ta evo esas ankore tre yuna.
14
Varma: Ka la temperaturo esas kande ol havas sis o dek-e-sis gradi de varmeso? La
nociono varma dependas de diversa cirkonstanci: sive la sezono esas printempo, somero,
autuno o vintro, sive ni esas en Suedia, Germania od Italia. Pro to on povas dicar: La
temperaturo esas plu varma hodie (e tamen ol havas nur 3 gradi de varmeso, ya eventuale 3
gradi de koldeso. Kompreneble on povas expresar supera ideo anke per frazo: La temperaturo
esas min kolda hodie.)
B 5. Demonstrativo
Generale on bezonas nur ita (ito, iti), ofte kurtigita a ta, to, ti. Li povas relatar tam proxima kam plu fora objekto, e korespondas a la relativa pronomo. Ma kande oportas ke on acentez
specale e plu strikte nociono per la demonstrativo, o kande du objekti komparesas, on
montras la plu proxima (kompletigez: kam l’altra) per la duesma formo di la demonstrativo,
nome per ica, (ico, ici) od ca, co, ci (t.e. ica = ita hike).
Exempli
o Ta medikamento ne povas nocar.
o Ita domi quin vu dextre vidas apartenas ad il.
o Ita rapieri plezas a me ne tam bone kam ici.
o Ito quon la maxim multa homi deziras, esas sano e mono: nam ica (nome mono) valoras
nur poko sen ita (nome saneso).
La formo ito korespondas a quo, ne qua, pro la sama motivo. Cetere se on expresas l’ideo
di la relativa frazo per questiono, on questionas: «Quon (ne quan) la homi deziras?»
[Kustume on uzas ta o ca ecepte se la demonstrativo sequas konsonanto.]
B 6. Posedala pronomo
1ma persono di la singularo: mea
di la pluralo: nia
2ma persono di la singularo: vua, tua
di la pluralo: via
3ma persono di la singularo: lua
di la pluralo: lia (por omna genri)
o maskula ilua
di la pluralo: ilia
femina: elua
di la pluralo: elia
neutra: olua
di la pluralo: olia
La reflektiva posedala pronomo esas sua por singularo e pluralo di omna tri genri.
Komprenende ol referas nur la 3ma persono.
On nur –
a. povas uzar sua kande la posedala pronomo relatas la subjekto di la sama frazo.
b. devas uzar sua respektive oportas uzar sua vice lua o lia se miskompreno povas divenar kande on uzas nur la ordinara posedivo di la 3ma persono.
Kande omna supera pronomi uzesas quale substantivo (to esas: sola, sen substantivo), on ne