— Good bye, sir! (Ĝis revido, ĝentlemano), — kriis Adams.
— Good bye, good bye! — eĥis la oldulo.
— Thank you very, very match! (Grandan, grandan dankon), — kriis Adams malleviĝante laŭ ŝtuparo.
— Veri, veri! — aŭdiĝis de supre.
— Ne, ĝentlemanoj, — diris s-ro Adams, — vi nenion komprenas. En Usono estas bonaj homoj.
Kaj li elpoŝigis grandan, familian naztukon kun ruĝaj kvadratoj kaj, nedeprenante okulvitrojn, sekigis per ĝi siajn okulojn.
Kiam ni preterveturis labon, oni diris, ke s-ro Ford ankoraŭ ne aliris. Ni veturis plu al uzino fabrikanta lumĵetilojn, situanta dekkvin mejlojn for de Dirborno. Nia juna kondukanto estis parolema persono kaj distris nin la tutan vojon. Okazis, ke en Ford-aj uzinoj funkcias sia, malpublika polico, kiu kalkulas kvincent personojn. En ĝi servas eksa ĉefo de detrojta polico kaj Ĝo Luis (Joe Louis), fama boksisto. Dank'al ĝi en Dirborno regas tuta paco. Sindikatoj tie ne ekzistas. Ilin oni devigis kaŝiĝi.
Uzino, al kiu ni veturis, estis precipe interesa, ĉar ĝi estis efektivigo de iu nova, teknika kaj politika ideo. Ni jam kelkfoje aŭdis pri ĝi, ĉar ĝi estas aktuala konekse al tiuj opinioj, kiuj ekzistas en Usono, pri diktaturo de maŝinoj kaj pri tio, kiel feliĉigi vivon kaj konservi samtempe kapitalismon.
Dum konversacio kun ni, s-ro Sorensen kaj s-ro Kameron, kiuj ambaŭ estis kvazaŭ la dekstra kaj la maldekstra brakoj de Henrio Ford, diris, ke se ili komencus establi novan entreprenon, do ili neniam konstruus uzinon gigantan. Anstataŭ unu uzino ili establus centojn da malgrandaj, nanaj uzinetoj, situantaj proksime unu de la alia.
En Dirborno ni ekaŭdis novan sloganon: ”Kampara vivo kaj urba salajro”.
— Imagu vi, — diris ili al ni, — arbareton, kvietan rivereton, eĉ plej malgrandan. Apude funkcias eta uzino. Ĉirkaŭe loĝas farmuloj. Ili kulturas kampojn kaj laboras en uzineto. Freŝa aero, bonaj dometoj, bovinoj, anseroj. Se komencos krizo kaj sekve ni reduktos produktadon, laboristo ne mortos pro malsato, ĉar li havas terenon, panon, lakton. Ja vi scias, ke ni ne estas filantropoj, ni okupiĝas pri aliaj aferoj, ni fabrikas bonajn, malkarajn limuzinojn. Kaj se nanaj uzinoj ne realigus grandan teknikan efekton, s-ro Ford ne akceptus la ideon. Sed ni jam sukcesis konkludi, ke en nana uzino, kie forestas granda amaso da maŝinaro kaj personaro, labora kapacito estas sufiĉe pli alta, ol en granda uzino. Tiamaniere, laboristo vivas kiel kamparano kaj perlaboras kiel urbano. Krom tio, ni evitigas lin de tiraneco de komercistoj. Ni rimarkis, ke se ni iom pligrandigas salajron, tuj en Dirborno proporcie kreskas prezoj. Tio ne okazos, se malaperos konglomerato de dekoj kaj centoj da laboristoj en unu loko.
Tiu ĉi ideo aperis ĉe Ford, kiel li mem diris al ni poste, antaŭ dudek jaroj. Samkiel ceteraj usonaj iniciatoj, ĝi estis longe ekzamenata, ĝis disvastigo. Nuntempe jam ekzistas dudek nanaj uzinoj kaj Ford establas la novajn ĉiujare. Distanco inter uzinetoj dek, dudek kaj eĉ kvindek mejlojn ne konsternas s-ron Ford. Ideala stato de usonaj vojoj ne aperigas problemon.
Rezulte, senco de l' ideo estas ĉies prospero. Vivo kampara, salajro urba, krizo ne estas danĝera, teknika perfekteco estas atingita. Ili ne diris al ni sole, ke la ideo havas grandan politikan parton — transformi proletaron kvazaŭ en etajn proprietulojn kaj samtempe liberigi grandajn industriajn centrojn de danĝera amasiĝo da laboristaro. Reale, tiam ne necesos speciala, sia polico. Kompense, iliaj membroj ricevu po unu bovineto kaj granda negro Ĝo Luis idilie melku. Eksa ĉefo de detrojta polico vagu laŭ herbejoj en surmetita florkrono, kiel Ofelio, kaj balbutu: “Mankas laboro, mi enuas, enuas, ĝentlemanoj!”
La paroloj de usonanoj ĉiam akordiĝas kun la agoj. Leviĝinte sur holmon, ni ekvidis pejzaĝon, pri kiu oni rakontis al ni. Uzino, produktanta lumĵetilojn, situis ĉe eta rivero kaj digo okazigis nur sep futojn da akvofalo. Tamen tio sufiĉis, por funkciigi du malgrandajn turbinojn. Ĉirkaŭ la uzino reale estis arbareto kaj herbejeto, vidiĝis farmoj, aŭdiĝis klukado, bojado kaj, unuvorte, ĉiuj kutimaj kamparaj sonoj.
La uzino troviĝis en unu vitrigita ejo. Plej rimarkinda estas tio, ke en ĝi laboras nur kvincent laboristoj, produktantaj ĉiujn, diversajn lanternojn por ĉiuj uzinoj de Ford. Inter klukado kaj gruntado la uzino fabrikas hore mil antaŭlanternojn, sescent postlanternojn kaj kvincent plafonlanternojn.
Naŭdek ok procentoj de uzina laboristaro estas farmuloj, kaj ĉiu havas de kvin ĝis kvindek akreojn (NB. unu akreo = 0,4 hektaro). En la uzino oni laboras du skipojn, tamen se ĝi funkcius plenkapacite, do tiam kvanto de produktaĵoj elkreskus je unu fojo kaj duono. Pri kio okupiĝos laboristoj, havantaj neniujn akreojn, — la nova ideo parolas nenion, kvankam tiuj homoj konsistigas plimulton de proletaro de Unuiĝintaj Ŝtatoj. Sed se suspektinde favoraj kapitalistoj sukcesus disloĝigi tutan usonan proletaron en kamparon, kio laŭ si mem estas plej nova burĝa utopio, — do eĉ tiam ekspluatado ne malaperus, sed, certe, plifortiĝus kaj transformiĝus en pli rafinitan rimedon.
Malgraŭ etendiĝintaj ĉirkaŭ la uzino kamparaj pejzaĝoj, laboristoj, dense starantaj ĉe malgrandaj ĉenstabloj, havis samajn malgaje ekscititajn mienojn, kiujn havis laboristaro en Dirborno. Kiam eksonis signalo por matenmanĝo, laboristoj, samkiel en Dirborno, tuj sidiĝis sur plankon kaj rapide ekmanĝis siajn sandviĉojn.
— Bonvolu diri, — demandis ni administranton, paŝantan kune kun ni preter ĉenstablo, — ĉu vi scias, kiom da lanternoj jam estas fabrikitaj hodiaŭ?
Li aliris al muro, sur kiu pendis longaj, mallarĝaj paperfolioj, deprenis la supran kaj tralegis:
– Ĝis tagmezo ni fabrikis kvar mil dudek tri antaŭlanternojn, du mil kvardek cent tridek ok postlanternojn kaj mil naŭcent naŭdek du plafonlanternojn.
Ni ekrigardis niajn horloĝojn. Estis kvarono post tagmezo.
— Informon pri produktaĵoj mi ricevas ĉiuhore, — aldonis la administranto kaj rependigis la bultenon sur hoketon.
Ni reveturis al la oficejo de Ford. Ĉi-foje al ni iom hastante eliris renkonten s-ro Kameron kaj nin venigis. En sia kabineto s-ro Kameron kalkulis nin perokule kaj petis alporti kroman seĝon. Ni sidiĝis en paltoj, kio estis maloportune, kaj do ni decidis demeti tiujn. Tamen en pordoj de la ĉambro aperis Henrio Ford.
Li demande pririgardis gastojn kaj riverencis. Okazis ioma tumulto dum manpremado kaj rezulte de tio Ford translokiĝis tien, kie mankis seĝo. Tamen s-ro Kameron rapide ĉion ordigis kaj Ford eksidis. Li sidis sur seĝo, metinte unu gambon sur la alian. Li estis maldika, preskaŭ plata, iom ĝibeta oldulo, kun saĝa, faltoplena vizaĝo kaj arĝentkoloraj haroj. Li estis vestita je freŝa, griza kostumo, nigraj ŝuoj kaj ruĝa kravato. Ford aspektis pli june, ol siaj sepdek tri jaroj, sed sole liaj brunaj manoj kun dikaj artikoj pruvis lian maljunecon. Oni diris al ni, ke li iufoje vespere dancas.
Ni tuj ekparolis pri nanaj uzinoj.
— Jes, — diris s-ro Ford, — mi vidas eblecon establi malgrandajn uzinojn, eĉ la ŝtalfandajn. Tamen, nun mi ne rifuzas de grandaj fabrikoj.
Li parolis pri tio, ke li imagas estontan landon, kovritan per etaj fabrikoj, kaj laboristojn, liberigitajn de jugo de komercistoj kaj financistoj.
— Farmulo, — daŭrigis Ford, — produktas grenon, ni produktas limuzinojn, sed inter ni staras Ŭoll-strit (NB. Wall Street, strato en Nov-Jorko, kiu reprezentas komercan kaj financan mondon), staras bankoj, kiuj deziras posedi kvoton de rezultoj de nia laboro, samtempe nenion produktante. — Kaj li rapide eksvingis permane antaŭ sia vizaĝo, kvazaŭ forpelinte kulon, kaj diris: — ili scipovas sole unu — artifiki, ĵongli per mono.