— Nun, — diris li, — mi staras per unu gambo en Arizono, kaj per la alia — en Nevado. Bouldera digo, situanta en intertuŝejo de kvar ŝtatoj — Arizono, Nevado, Utaho kaj Kalifornio, — eldonas al dezerto ne sole elektron, sed ankaŭ akvon. Krom hidroelektrostacio ĉi tie estos centro de irigacia sistemo de Tutusona kanalego.
— Bonvolu diri, — demandis ni s-ron Tomson, — kiu estas aŭtoro de projekto de l' digo?
Li surprizis nin, ĉar ne sukcesis respondi la demandon. Li nur menciis nomojn de akciaj societoj, kiuj laŭ mendo de registaro realigis la projekton.
— Verŝajne, — diris Tomson, — se iun konstruiston oni demandus, kiu ĉi tie muntas turbinojn, li ne sukcesus mencii mian nomon. Li simple dirus, ke muntadon realigas kompanio “Ĝeneral Elektrik”. Inĝenieroj en Usono malofte estas konataj. Ĉi tie oni konas nur firmaojn.
— Tamen ni, sinjoro Tomson, opinias, ke ĉi tio estas granda maljusteco. Ni konas tiun, kiu konstruis katedralon de Sankta Petro en Romo, kvankam ĝi estis konstruita antaŭ multaj jarcentoj. Aŭtoroj de Bouldera digo, kiu kunligis rimarkindan teknikon kaj mirindan konstruarton, rajtas esti fame konataj.
— Ne, — diris sinjoro Tomson, — mi ne vidas tiun maljustecon. Mi mem, ekzemple, ne strebas al famo. Mi estas tute kontenta pri tio, ke mian nomon konas ducent fakuloj en la mondo. Krome, nuna teknika stato estas tia, ke malfacile oni povas difini aŭtoron de certa projekto. Epoko de Edison finiĝis. Nun estas ĝenerala teknika progreso. Kiu konstruas Boulderan digon? Ses fame konataj kompanioj. Kaj neniu plu.
— Tamen en USSR estas pluraj fame konataj inĝenieroj kaj laboristoj. Periodaĵoj skribas pri ili, aperigas iliajn portretojn.
— Vi simple profundiĝis en konstruadon. Ĝi nuntempe signifas tre gravan rolon. Iom poste vi forgesos ĝin kaj ĉesigos fami inĝenierojn kaj laboristojn.
Ni ankoraŭ longatempe diskutis pri fameco, sed ŝajnis al ni, ke neniu sukcesis aliopiniigi. Vidpunkto de Tomson estis komprenebla por ni: kapitalismo deprenis lian famecon, — pli ĝuste, uzurpis ĝin, kaj do tiu ĉi fiera viro ne deziras eĉ ion ajn aŭdi pri ĝi. Li fordonas al liaj mastroj sian kapablon kaj ricevas pro tio salajron. Li opinias, ke ili kvitas.
Stare sur supraĵo de unu el plej perfektaj konstruaĵoj de nia epoko, pri kiu precize estas konate nur tio, ke estas nekonataj ĝiaj aŭtoroj, ni parolis pri fameco en Usono.
Fameco en tiu ĉi lando komenciĝas kune kun reklamo. Tamen oni reklamas iun personon nur tiam, kiam iu profitas pro tio.
Kiu en Usono estas reale fame konata? Tiuj, kiuj mem “faras” monon, aŭ tiuj, per kies kontribuo, “faras” monon iu alia. Esceptoj el tiu ĉi regulo ne ekzistas. Mono! Tutlande estas fame konata ĉampiono de bokso aŭ futbalo, ĉar matĉoj, en kiuj li partoprenas, alportas abundan profiton. Ankaŭ estas fame konata kinostelo, ĉar ŝian famecon bezonas entreprenisto. Tamen li povas neigi tiun famecon ĉiumomente laŭ sia kaprico. Fame konataj estas gangsteroj, ĉar profitas periodaĵoj, eldonantaj plaĉajn artikolojn pri ili.
Kaj kiu ekvolos glori Tomson, aŭ Ĝakson, Vilson aŭ Adams, kiuj nur konstruas elektrostaciojn kaj pontojn, muntas maŝinojn kaj irigaciajn sistemojn?! Iliaj mastroj eĉ malprofitos pro ties fameco, ĉar tiam necesos plialtigi salajrojn.
– Ĝentlemanoj, — diris al ni sinjoro Adams, — se vi opinias, ke Ford estas fame konata en Usono pro tio, ke li produktas plej malkarajn aŭtojn, do vi eraras. Estus stulte tiel opinii. Simple laŭ tuta lando veturas aŭtoj kun lia nomo sur radiatoroj. En via lando gloriĝis tute malsama Ford, li tie gloriĝis kiel mekanikisto. En Usono Ford gloriĝis kiel prosperanta komercisto.
Jes, probable, karega sinjoro Tomson estas prava, kiam li rifuzas usonan famecon. Gloro en Usono estas varo. Sekve, samkiel ceteraj varoj en Usono, ĝi donas profiton ne al tiu, kiu ĝin produktis, sed al tiu, kiu ĝin vendas.
La trideka ĉapitro. Rekordo de sinjorino Adams
Ĉe limo de Kalifornio oni haltigis nin apude de inspektorejo, kiun ĉirkaŭigis malgrandaj kaktoj, kaj oni esploris la limuzinon.
En Kalifornion oni ne rajtas enigi nek fruktojn, nek florojn. Kalifornianoj timas, ke la ŝtaton povas penetri bakterioj kaj provoki flormalsanojn. Inspektoro algluis sur frontan vitron de nia aŭto etikedon kun bildo, prezentanta helbluan perspektivon kaj verdajn palmojn, kaj ni trafis Kalifornion, “la Oran ŝtaton”.
Tamen, preterveturinte inspektorejon, neniujn palmojn ni ekvidis. Tie estis dezerto, same majesta kaj admirinda, kiel en Arizono, Nevado kaj Nova Meksikio. Nur la suno ĉi tie radiis pli varme kaj aperis multaj kaktoj. Abunda kaktaro elŝoviĝis el sablo de ambaŭ flankoj de ŝoseo. Ties alteco egalis al alteco de iu pomarbo.
Tiel pasis duontago. Ni matenmanĝis bananojn kaj nuksojn, kiel simioj. Vojo transpasis de unu plataĵo al la alia kaj poiome leviĝis. Kaktoj malaperis ankaŭ subite, kiel ili aperis. Ĉe horizonto ekvidiĝis krada turo. Post ĝi — la alia kaj ankoraŭ la tria. Ili similis marsajn militmaŝinojn. Ni preterveturis linion de alta tensio, konstruitan por liveri kurenton de Bouldera digo al Kalifornio. Elektro ritme trafikis trans sabloj kaj montetoj de dezerto.
– Ĝentlemanoj, — diru al mi, — ĉu vi sentas sonoron en viaj oreloj? Konfesu.
Ni fiksaŭskultis. En oreloj reale io sonoris. Sinjoro Adams ekiĝis tre ĝoja.
— Tio estas rezulto de atmosfera hipotensio, — diris li. — Ne konsternu tio vin! Ni nerimarkeble grimpis sur sufiĉe grandan altecon. Tamen mi opinias, ke tio estas nia lasta transpasejo.
Sinjoro Adams, samkiel ĉiam, estis prava.
Baldaŭ ni komencis descendi laŭ pitoreska sinua vojo en novan dezerton. Ĉar ni vidis ĝin de sur granda alteco, do ĝi aspektis malsame, kompare al ceteraj, jam vizititaj, dezertoj. Ĝin kovris maldensa vualo de vaporoj. Post longatempa interrompo denove aperis rezultoj de homa agado: kultivitaj kampoj, irigaciaj kanaloj, verdaj plantoj, ampleksaj vitejoj, malaperantaj en nebula horizonto, kaj naftaj arganoj de urbo Bekersfildo (Backersfield). Estis decembro. Aperis palmoj, arboj, kaj junulinoj, vestitaj je jupoj aŭ je pantalonoj. Virinaj pantalonoj kaj surkolaj tuketoj estis precizaj indikiloj pri proksime situanta Holivudo (Hollywood), ĉar tio estis kinematografia stilo.
Ĉi-parto de Kalifornio estas irigaciita dezerto. Se ĝin oni ne akvumos dum almenaŭ semajno, ĝi turniĝos je sama dezerto, kiel antaŭe. Florojn necesas akvumi ĉiutage, por ke ili ne pereu.
— Ne, serioze, ĝentlemanoj! — ekkriis s-ro Adams. — Kalifornio estas unika ŝtato! Ĉi tie principe neniam okazas pluvo. Jes, jes, principe. Vi simple ofendos kalifornianon, se vi diros al li, ke ĉi tie iufoje pluvas. Tamen, se tiun tagon, kiam vi alvenis, okazis pluvo, — tiam kaliforniano tre ekkoleras, levas la ŝultrojn kaj parolas jenon: “Okazis io nekomprenebla. Mi loĝas ĉi tie dudek jarojn, ĉi tie mortis mia unua edzino, kaj la dua malsaniĝis, ĉi tie maturiĝis miaj gefiloj kaj finis mezan lernejon, sed pluvon mi vidas unuafoje!” Tio estas vero, sinjoroj. Vi ne volas kompreni, kio estas Kalifornio. Mi persvadas vin — ĉi tie iufoje pluvas!
Naftaj arganoj apud Bekersfildo, respektive al la oklahomaj, metalaj, estis faritaj el ligno. Ci tie troviĝas pli malnovaj naftobasenoj. Kaj denove, apud arganoj, ni ekvidis aĉajn kabanojn. Tiu estas realo de usona vivo: ju pli riĉhava areo, ju pli milionojn dolarojn oni elsuĉas aŭ elterigas tie, des pli malriĉaj kaj malbelaspektaj kabanoj troviĝas tie, en kiuj loĝas homoj, elsuĉantaj kaj elterigantaj tiujn milionojn.
Cetere, suĉas nafton ne sole grandaj kompanioj. Suĉas individue ankaŭ lokaj rezidantoj, posedantoj de domoj kaj aŭtoj. Ili boras truon en sia tereno kaj elterigas kelkajn galjonojn tage. Tiun rimedon usonanoj nomas “sovaĝa kato”(wild-catting).
Bekersfildo distingiĝas de pluraj, jam viditaj Gallopoj, sole per ĝiaj palmoj. Tamen ĉi tiu distingo estas grava: ĉar Gallopo kun palmoj plaĉas al ni multe pli, ol Gallopo sen palmoj.