Ni longe aŭtis laŭ la urbo, leviĝante de unu monteto sur la alian. Ŝajne, ni traveturis ĉinan kvartalon.
— Kaj jen Rusa monteto, — diris nia fortega direktanto kaj komutis la duan rapidecon.
La aŭto ekzumis kaj komencis grimpi supren laŭ ŝtona pavimo.
Ĉi tie nenio rememorigis San-Franciskon! La strato pli similis periferion de olda Tulo aŭ Kalugo. Ni haltis apud negranda domo kun perono kaj eniris internen. En la unua ĉambro, sur kies muroj pendis malnovaj fotoj kaj bildoj, eltranĉitaj el revuoj, amasiĝis multaj homoj. En ĝi estis maljunaj barbuloj kun okulvitroj kaj junuloj en jakoj, el sub kiuj vidiĝis rusaj ĉemizoj. Same estis vestitaj rusaj ĝisrevoluciaj laboristoj dum festaj tagoj.
Sed pleje impresis nin virinoj. Ni eĉ ekvolis froti niajn okulojn, por konvinkiĝi, ke tiuj ĉi virinoj ekzistas en la jaro 1935, kaj ne ie en malnova rusia perdita loko, sed en benzina-elektra San-Francisko, en la mala mondoparto. Inter ili ni ekvidis rusajn kamparaninojn, blankvizaĝajn kaj ruĝvangajn, en bonaj festaj bluzoj kun pufoj kaj larĝaj jupoj, kies fasono estis moda antaŭ multaj jaroj en Rusio kaj restis en San-Francisko sen iuj ŝanĝoj; ekvidis oldulinojn kun profetaj okuloj. Ili estis en indienaj tuketoj. La virinoj parolis mole kaj ronde, per melodiaj voĉoj, emfazantaj “o” kaj, laŭ rusa kutimo, donis siajn manojn fosilforme. Plimulto de tiuj virinoj tute ne scipovis paroli la anglan lingvon, kvankam travivis en San-Francisko preskaŭ tutan vivon. Kunveno similis malmodernan kamparan geedziĝon: kiam ĉiuj jam amasiĝis, sed festeno ankoraŭ ne komenciĝis.
Preskaŭ ĉiuj viroj estis altkreskaj kaj larĝaŝultraj, samkiel tiu la unua, kiu nin venigis. Ili havis grandegajn brakojn — brakojn de ŝarĝistoj.
Nin oni venigis malsupren, kie estis sufiĉe vasta ejo.En ĝi staris mallarĝa longa tablo, sur kiu troviĝis manĝaĵoj: kukaro, salitaj kukumoj, dolĉa pano kaj pomoj. Sur muroj pendis portretoj de Stalin (NB. Stalin (Ĝugaŝvili), Jozefo,Ĝenerala sekretario de Komunista partio de Sovetunio en 1922–1953), Kalinin (NB. Kalinin, Miĥailo, prezidanto de USSR en 1919–1946) kaj Voroŝilov (NB. Voroŝilov, Klimo, marŝalo, prezidanto de USSR en 1953–1960). Ĉiuj sidiĝis ĉe la tablo, kaj komenciĝis konversacio. Nin oni demandis pri kolĥozoj, fabrikoj, pri Moskvo. Oni alportis glasojn da teo, kaj subite plej granda molokano en okulvitroj, sufiĉe maljuna kun grizeta barbeto, profunde ekspiris kaj ekkantis per neordinare laŭta voĉo, komence eĉ ŝajnis, ke li ne ekkantis, sed ekkriis:
Elturmentis min aflikto,
La malbenita vipuro.
Brulu ĝis fino, mia keno,
Forbrulos kune kun ci, ankaŭ mi.
La kanton ankaŭ ekkantis ĉiuj viroj kaj virinoj. Ili kantis same, kiel la ĉefkantanto, — plenvoĉe. Tiu ĉi kantado havis neniujn nuancojn. Ili kantis forte, nur forte, penante superkrii unu la alian. Stranga, iomete malagrabla komence, kantado iĝis pli kohera. Orelo baldaŭ kutimiĝis al ĝi. Malgraŭ forta laŭteco, ĝi havis ion tristan. Precipe bonsonis virinaj voĉoj, furioze kantantaj altajn notojn. Same akraj kaj malĝojaj voĉoj flugis ien super herbejoj, dum krepuskoj, post herbfalĉado, permanente sonadis, malrapide mallaŭtiĝis kaj intermiksiĝis fine kun ĉirpado de griloj. Homoj kantis tiun ĉi kanton ĉe Volgo, poste inter kurdoj kaj armenoj, apud Karso. Nun oni kantas ĝin en San-Francisko, ŝtato Kalifornio. Se oni forpelos ilin en Aŭstralion, en Patagonion, en insulojn Fiĝiojn, ili tutegale eĉ tie kantos tiun ĉi kanton.
Kantoj estas ĉio, restinta ĉe ili de Rusio.
Poste la viro en okulvitroj palpebrumis al ni kaj ekkantis:
Ĉiuj ni estas idoj de l' popolo,
Infanoj de labora familio estas ni,
Frata unio kaj libereco — jen estas
Nia devizo batala.
Sinjoro Adams jam kelkfoje sekigis siajn okulojn kaj estis kortuŝita eĉ pli, ol dum konversacio kun la eksa misiisto pri virecaj indianoj “navaho”, li ne detenis sin kaj ekkantis kune kun molokanoj.
Tamen la kantado nin surprizis. En la vortojn: “Malbonaj tagoj foriris, kompensa horo venis” molokanoj enigis sian ideologian korektaĵon. Ili kantis jene: “Malbonaj tagoj foriris, vojon Kristo al ni montris”. Sinjoro Adams, malnova sendiulo kaj materiisto, ne kaptis la vortŝanĝon kaj vigle daŭris kanti, larĝe malfermante la buŝon.
Kiam kantado finiĝis, ni demandis pri korekto de teksto. La ĉefkantanto denove palpebrumis al ni kaj diris:
— Ni havas kantotekstaron, laŭ kiu ni kantas. Tamen la kanto, kiun ni speciale por vi kantis, estas baptista.
Li montris tre eluzitan libreton. En ĝia antaŭparolo oni sciigis:
“Kantoj estas solenaj, malgajaj kaj mezaj”.
“Vojon Kristo al ni montris” — evidente, estis meza kanto.
Por plezurigi nin, molokanoj kun granda vervo kantis kanzonon — “Kiel min akompanis mia patrino”, kantis ĝin sen ŝanĝoj, kaj poste ili longatempe kantis rusajn kantojn.
Poste ni daŭrigis konversacion pri multaj diversaĵoj. Ili demandis nin, ĉu eblas reveno de molokanoj al la patrujo?
Apude aperis disputo inter du olduloj.
— Tutan sklavecon sub la suno okazigis pastroj, — diris unu oldulo.
La dua konsentis kun tio ĉi, sed konsentis disputante.
— Ni ducent jarojn nenion pagis al pastroj! — ekkriis la unua.
La dua denove konsentis. Ni la disputon ne enmiksiĝis.
Estis tempo foriri. Ni adiaŭiĝis kun niaj gastamaj mastroj. Fine, jam starante, molokanoj rekantis “Kiel min akompanis mia patrino”, — kaj ni eliris la straton.
De sur Rusa monteto klare vidiĝis la lumigita urbo. Ĝi disvastiĝis malproksime diversflanken. Sube okazis usonaj, italaj, ĉinaj kaj simple maraj pasioj, oni konstruis miraklajn pontojn, sur la insulo, en federala malliberejo troviĝis Al-Kaponeo, kaj ĉi tie, en iu propravola prizono, troviĝis homoj kune kun siaj rusaj kantoj kaj rusa teo, troviĝis kune kun sia nostalgio grandaj homoj, kvazaŭ gigantoj, perdintaj la patrujon, sed rememorantaj ĝin ĉiuminute…
La tridekkvara ĉapitro. Kapitano Ikso
Nevolonte ni lasis San-Franciskon. Sed geedzoj Adams estis neadmoneblaj, la tutan vojaĝon necesas okazigi dum du monatoj, kaj neniu tago plu.
— Jes, jes, ĝentlemanoj, parolis s-ro Adams, — ni ne rajtas turmenti nian bebon pli ol sesdek tagojn. Ni ricevis hodiaŭ leteron. Pasintsemajne knabinon oni venigis en zoologian ĝardenon kaj montris al ŝi akvarion. Kiam ŝi momente ekvidis multajn fiŝojn, ŝi ekkriis: “Ne fiŝojn plu! (No more fish!). Nia filineto enuas. Ne, ne, ĝentlemanoj, ni devas aŭti kiel eble plej baldaŭ.
Plenaj de bedaŭro, ni lastfoje veturis laŭ pitoreskaj ĝibaj stratoj de San-Francisko. En tiu malgranda skvaro ni povus sidi sur benko kaj ne sidis tie, laŭ tiu brua strato ni povus promeni, sed ni neniam tie estis, en tiu ĉina restoracio ni povus grandapetite matenmanĝi, sed ni ĝin ne vizitis. Kaj malĉastejoj, malĉastejoj! Ja ni forgesis plej ĉefan — fame konatajn malĉastejojn de malnova Frisko, kie ŝipanoj vundas unu la alian per dikaj boteloj de rumo, kie malajzianoj dancas kune kun junaj blankulinoj, kie kvietaj ĉinoj stultiĝas de opio. Aĥ, ni forgesis, forgesis! Kaj jam nenion ni povas fari, necesas veturi!