Ni malproksimiĝis plu kaj plu for de San-Francisko laŭ vojo konstruita ĉe bordo de l' oceano. Ankoraŭ hieraŭ ni vizitis Kalifornian universitaton, kie ni renkontis profesoron de slava literaturo, sinjoron Kaun, kiu, tenante enmane libron de Leo Tolstoj, tradukitan en la tataran lingvon, rakontis al siaj studentoj pri nacia politiko de USSR, pri kultura evoluado de popoloj. Malaltkreska, grizhara kaj eleganta, profesoro iufoje enigis sian lecionon spritaĵojn, kaj kelkaj dekoj da gejunuloj atente aŭskultis rakonton pri malproksima lando kun nova kaj mirinda vivmaniero. Vespere ni vizitis loĝejon de l' profesoro, situantan ĉe sanfranciska golfo, apud Berklio (Berkeley). Sinjoro Kaun venigis sian hejmon dekkvin plej bonajn siajn gestudentojn. Flamis kameno, gejunuloj sidis sur planko, babilis kaj krakis arakidojn.
Unu el fraŭlinoj leviĝis, foriris ien kaj post dek minutoj revenis kun malsekaj haroj, malvolvitaj samkiel ĉe najado. Ŝi naĝis en la golfo. En kuirejo, en granda ligna kesto dormis ses novnaskitaj hundidoj. La profesoro ofte tien venis kaj, kunmetinte la manojn, kortuŝe rigardis ilin. Poste ni eliris bordon de la golfo kaj, sub lumo de la luno, promenadis laŭ sabla plaĝo. Gejunuloj sidiĝis ronde kaj ĥore kantis kelkajn studentajn kanzonojn. Komence ili kantis batalan kanton de “ursoj” direktitan kontraŭ studentoj de stanforda universitato, kiuj estas iliaj ĝismortaj oponantoj sur futbala kampo.
“La ursoj” multe kaj akorde kantis, kvankam iliaj voĉoj estis malfortetaj, kaj do voĉo de unu molokano povus superi ĉiujn. Ili rakontis al ni, ke en Kalifornia universitato estas okdekkvarjara studento. Li studas ne sole pro neordinara amo al scioj. Ekzistas ankaŭ unu cirkonstanco. Tre delonge, kiam la nuna oldulo estis juna viro, li ricevis heredaĵon de sia onklo. Laŭ ekzakta senco de testamento, la heredanto rajtis preni interezon de granda kapitalo, ĝis fino de kurso en universitato. Poste la heredaĵon oni devos doni al filantropeco. Tiamaniere, onklo-aferisto penis per unu pafo mortigi du leporojn — klerigi la nevon kaj preni Dian indulgon pro pekoj, neeviteble kunligitaj kun lia rapida riĉiĝeco. Tamen la nevo estis ne malplia aferisto, ol la onklo. Li registris sin en la universitato kaj ĝis nun li estas studento prenanta interezon de kapitalo. Tiu ĉi malhonestaĵo daŭriĝas jam sesdekkvin jarojn, kaj do la mortinta onklo-aferisto neniam povas transnomadi el infero al paradizo. Unuvorte, tiu ĉi estas kuriozaĵo en historio de Kalifornia universitato.
Tio ĉi okazis hieraŭ, kaj hodiaŭ, ni, ĉirkaŭblovataj per oceana vento, aŭtis tra “Ora ŝtato” direkte al Losanĝelo. Traveturinte urbeton Montereon (Monterey), ni rimarkis ĉe unu ligna domo memortabulon: “Ĉi tie loĝis Roberto Luiso Stevenson (NB. Stevenson, Robert Louis, skota verkisto) la duan duonon de la jaro 1879”. Ni aŭtis laŭ vojo, ne nur oportuna kaj bela, sed ankaŭ iom eleganta. Ĉio ĉirkaŭiganta ŝajnis eleganta — kaj serenaj dometoj, kaj palmoj, kies folioj brilis tiel, kvazaŭ ilin tuj oni kolorigis per emajla farbo, kaj la sennuba ĉielo montranta tion, ke proksimtempe ne pluvos. Sole la oceano tondris kaj furiozis, samkiel needukita parenco ĉeestanta nomfeston en deca familio.
– Ĝentlemanoj, — diris s-ro Adams, vi nun veturas preter, tre raraj en Usono, lokoj, kie loĝas rentuloj. Usono ne similas Francion, kie rentulon vi povas renkonti ĉie. Usonanoj preskaŭ neniam haltas, akirinte iun monsumon, — ili permanente pliriĉiĝas. Tamen ekzistas stranguloj, kiuj subite komencas ripozi. Plej ofte tiuj estas ne tro riĉaj personoj, ĉar riĉulo kapablas aranĝi Kalifornion en sia propra novjorka loĝejo. Kalifornio allogas per lokaj malkaraj vivkondiĉoj kaj klimato. Rigardu! Rigardu! Tie loĝas etaj rentuloj. Tamen, krom rentuloj, ĉi tie preferas loĝi usonaj liberalistoj. Ĝentlemanoj! Nia radikala inteligencio konsistas el honestaj, bonaj homoj. Jes, jes, ĝentlemanoj, estus stulte opinii, ke Usono estas nur normo, nur akirado de dolaroj, nur briĝludo aŭ pokerludo. Ne, ne, ĝentlemanoj! Rememoru tiun junan sinjoron, ĉe kiu ni pasigis vesperon antaŭnelonge.
“La juna sinjoro”, malnova konato de s-ro Adams, estis ano de aristokrata familio. Liaj gepatroj estis tre riĉaj. Li estis bonege edukita, kaj lin atendis facila, rafineca vivo, sen zorgoj kaj meditoj, kun tri aŭtomobiloj, golfludo, bela kaj karesa edzino, entute ĉio, kion povas disponigi riĉeco kaj origino el la pionera familio, kies praŭloj albordiĝis de “Mejflauer” (NB. ”Mayflower”, nomo de l' ŝipo, sur kiu venis Usonon la unuaj pilgrimuloj en 1620) antaŭ kelkaj jarcentoj. Sed li tion ĉi rifuzis.
Ni vizitis lin tre malfrue vespere (tio estis en granda industria urbo). Lia lua loĝejo konsistis el unu vasta ĉambro kun gasa kameno, skribmaŝino, telefono kaj preskaŭ sen meblaro. La mastro kaj lia edzino, germana komunistino, estis nelaŭusone palaj. Ĉi-palecon kutime havas personoj, kies labortago ne estas reglamentita kaj tre ofte finiĝas post meznokto, kiuj ne havas tempon kaj monon, por sporti, kiuj neglektas sian manĝadon, kiuj plene dediĉis sin por elektita agado.
Konvinkiĝinte pri maljusteco de kapitalisma sistemo, la junulo ne daŭrigis nur legadon de agrablaj, entuziasmigantaj animon, libroj, sed li prenis ĉiujn argumentojn, ekpaŝis ĝis fino, lasis la riĉan patron kaj aliĝis al komunista partio. Nun li estas partia aktivulo.
Post duonhoro de nia alveno, venis ankoraŭ unu gasto, sekretario de distrikta komitato de l' partio. Ĉar meblaro mankis, do li sidiĝis sur plankon. Antaŭ ni estis du tipaj reprezentantoj de usona komunismo — komunisto-laboristo kaj komunisto-inteligenciano.
La sekretario estis juna, zigomeca, simila al iu moskva komsomolano (NB. KomSoMol — Kommunistiĉeskij Sojuz Molodjeĵi — Komunista Unio de Junularo). Ŝajnis, ke al li mankis sole, por plena simileco, kepo kun longa viziero pendanta kiel kornico. Li estis dokisto kaj nun li organizis grandan strikon de havenaj ŝarĝistoj.
— Ni jam perdis kelkajn kamaradojn mortigintajn, sed ni strikos ĝis fino, — diris li. — Hieraŭ nokte polico provis alveturigi al ŝipoj strikrompantojn. Ili komence depuŝis niajn pikedanojn kaj eĉ uzis revolverojn. Lokon de interpuŝo policanoj lumigis per lumĵetilo. Multajn laboristojn minacis aresto. Tiam unu el niaj kamaradoj alkuris al la lumĵetilo kaj ĵetis en ĝin ŝtonon. La ilo estingiĝis, kaj laboristoj sukcesis en mallumo defendi siajn poziciojn kaj ne enlasi strikrompantojn. Tiun ĉi strikon estas malfacile organizi, ĉar ni ne havas sindikatan unuecon, — dokistoj strikas, sed ŝipanoj laboras. En nia bordregiono oni strikas, sed en Atlantika bordregiono oni laboras. De tio trafe profitas posedantoj, kiuj direktas kargojn en atlantikajn havenojn. Ĉi-ŝanĝo kostas pli, sed nun por ili mono ne estas plej grava. Ili penas nin superi. Ni nun multon faras por firmigi profesian movadon kaj esperas atingi sukceson.
Li subite profundiĝis en pensadon kaj eldiris:
— Se ni obtenus iun aŭton, almenaŭ plej malnovan. Ja mi havas grandan distrikton. Kiam necesas mia veturo ien por partiaj aferoj, mi eliras vojon kaj levas polekson. Ĝi estas sola mia transportilo.
Li ekparolis pri tridek dolaroj, necesaj por komenci batalon kontraŭ mezepoka ekspluatado de meksikianoj kaj filipinanoj laborantaj sur cepaj plantejoj. Tamen ili forestis, tiuj tridek dolaroj. Necesas ilin akiri.
Iuj partiaj aktivuloj vivas je du dolaroj semajne. Ridinda mono por lando de milionuloj. Nu do, ili kune kun sia mizera mono kuraĝe batalas kontraŭ Morgan-oj… Kaj atingas sukcesojn. Morgan-oj, kune kun siaj miliardoj, kune kun sia forta gazetaro timas kaj malamas ilin.
Sinjorino Adams kune kun edzino de nia mastro delonge ien foriris kaj ĵus revenis, aĉetinte panon kaj kolbason. Dum kiam ni finis konversacion, ili faris sandviĉojn sur ŝanceliĝanta tablo. Okazis vidaĵo, kiun en Rusio oni konas laŭ muzeaj pentraĵoj, prezentantaj ĉiutagan vivon de rusaj revoluciuloj antaŭ la jaro mil naŭcent kvin.