— …Jes, s-ro Ilf kaj s-ro Petrov, mi vidas, ke vi rememoris tiujn ĉi bonajn homojn, — daŭrigis s-ro Adams. — Usonanoj ŝatas forlogiĝi pri ideoj. Kvankam ĝenerale ili estas aferistoj kaj scipovas labori, sekve en revolucia movado ili preferas aktive agadi, sed ne babili. Vi vidis ĉi-sekretarion. Tre agema junulo. Mi konsilas al vi, ĝentlemanoj, halti en Karmelo (Carmel), kie loĝas eĉ pli interesaj personoj. Tie loĝas Linkolno (Lincoln) Steffens. Li estas unu el plej bonaj personoj en Usono.
Ŝoseo foje proksimiĝis al la oceano, foje malproksimiĝis. Foje ni traveturis longajn palmajn aleojn, foje ni leviĝis sur altaĵojn inter verdaj ĝardenoj kaj vilaoj. En malgranda kvieta urbo Karmelo ni matenmanĝis en restoracieto, sur kies muroj pendis fotoj de fame konataj kinosteloj kun iliaj aŭtografoj. Ĉi tie jam sentiĝis Holivudo (Hollywood), kvankam ĝi distancis ankoraŭ ducent mejlojn.
Stratoj de Karmelo kun multaj verdaĵoj descendis al bordo de l' oceano. Ĉi tie, samkiel en Santa-Feo kaj Taoso, loĝas pluraj pentristoj kaj verkistoj.
Alberto Riso Viljams (Albert Rhys Williams), usona verkisto kaj amiko de Ĝono Rid (NB. Reed, John, revolucia verkisto kaj aktivulo, aŭtoro de libro “Dek tagoj, ŝokintaj la mondon”, enterigita sur Ruĝa placo, en Moskvo, Rusio), kiu okazigis vojaĝon kune kun li al Rusio dum la revolucio, altkreska grizhara viro, kun juna vizaĝo kaj bonanime duonfermitaj okuloj, renkontis nin en korto de eta domaĉo, kiun li luis ĉiumonate. Lia loĝejo similis aliajn usonajn domojn sole per tio, ke ĝi havis kamenon. Ĉio cetera estis malsama. Tie troviĝis neordinara sofo, kovrita per tapiŝo, estis pluraj libroj, sur tablo kuŝis broŝuroj kaj ĵurnaloj. Tuj ĵetiĝis en okulojn tio, ke en la domo oni ŝatas legi. En sia kabineto Viljams malkovris grandan kanan korbon kaj valizon. Ilin superplenigis manuskriptoj kaj gazetaj eltranĉaĵoj.
— Jen, — diris Viljams, — materialoj por libro pri Soveta Unio, kiun mi nun finverkas. Mi havas ankoraŭ kelkajn korbojn kaj valizojn kun materialoj. Mi volas, ke mia libro estu tute informoplena kaj prezentis al usona leganto kompletan kaj precizan imagon pri vivmaniero en USSR.
Viljams kelkfoje vizitis nian landon kaj dum unu el siaj vizitoj loĝis tutan jaron en vilaĝo.
Kune kun Viljams kaj lia edzino Lusita Skvajr (Lucita Squier), ni ekpaŝis al Linkolno Steffens. Lusita vestiĝis per tola mordova (NB. unu el nacioj de Rusio) robo kun ornamaĵoj.
— Mi vestis ĝin por memoro pri Rusio, — diris ŝi.
Ni iris laŭ bordo de l' oceano, ne lacante admiri ĝin.
— Nigra maro estas pli bela, — rimarkis Lusita Skvajr.
Ni laŭdis Karmelon, ĝiajn dometojn, arbojn kaj kvieton.
— Moskvo pli plaĉas al mi, — sekatone rimarkis ŝi.
— Vi ŝin ne aŭskultu, — diris Viljams, — ŝi estas fanatikulino. Ŝi ĉiam pensas pri Moskvo. Al ŝi nenio en la mondo plaĉas, krom Moskvo. Post ŝia reveno ĉi tien, ŝi ekmalamis ĉion usonan. Vi ja aŭdis! Ŝi diris, ke Nigra maro estas pli bela, ol Pacifiko. Ŝi eĉ kapablas diri, ke Nigra maro estas pli granda, ol Pacifika oceano: sole pro tio, ke Nigra maro estas soveta.
— Jes, — obstine daŭrigis Lusita, — mi tion jam diris kaj ankoraŭ diros. Mi volas veturi Moskvon! Ni ne devas resti ĉi tie neniun minuton plu!
Konversaciante tiamaniere, ni alpaŝis al vilao de Linkolno Steffens, preskaŭ nevidebla de la strato pro densaj verdaĵoj.
Steffens estas fame konata usona verkisto. Lia duvoluma aŭtobiografio iĝis en Usono klasikaĵo.
Kormalsano malpermesis al li ellitiĝi. Ni eniris ĉambron, kie staris fera blanka lito. En ĝi, kape al fenestro, apogante sin per kusenoj, duonkuŝis oldulo kun oraj okulvitroj. Iomete sube de lia brusto, sur litkovrilo, troviĝis benketo kun skribmaŝino. Steffens finis verki artikolon.
Malsano de Steffens estis nekuracebla. Sed, samkiel ceteraj destinitaj personoj, komprenantaj sian staton, li revis pri estoneco, parolis pri ĝi, ion planis. Ĝustadire, por si mem li planis sole jenon: forveturi al Moskvo, por antaŭ morto revidi landon de socialismo kaj morti tie.
— Mi ne povas resti ĉi tie plu, — diris li kviete, turnante la kapon al fenestro, kvazaŭ simpla kaj libera naturo de Kalifornio sufokis lin, — mi ne povas plu aŭskulti tiun ĉi idiotan optimisman ridon.
Tion ĉi diris homo, kiu tutan sian vivon fidis usonan demokration, apogis ĝin per sia talento de verkisto, ĵurnalisto kaj oratoro. Tutan vivon li opiniis, ke socia sistemo de Unuiĝintaj Ŝtatoj estas ideala kaj kapablas disponigi al homoj liberecon kaj feliĉon. Kvankam li ricevis “frapojn” sur tiu ĉi vojo, li ĉiam estis fidela al ĝi. Li deklaris: “La tuta afero konsistas en tio, ke en nia administracio mankas honestaj personoj. Nia sistemo estas bona, sed ni bezonas nur honestajn homojn”.
Kaj nun li diris al ni:
— Mi volis verki libron por mia filo, en kiun meti tutan veron pri mi mem. Kaj jam komence mi devis…
Subite ni ekaŭdis kurtan surdan ploregon: Linkolno Steffens ploris. Li kovris permane sian belforman kaj nervozan vizaĝon — vizaĝon de sciencisto.
Edzino levis lian kapon kaj donis al li tukon. Sed li, jam ne kaŝante siajn larmojn, daŭrigis:
— Mi devis konfesi al la filo, kiel estis malfacile por mi opinii sin mem honesta homo, kvankam reale mi estis koruptulo. Jes, mi ne sciis tion, ke min koruptis burĝa socio. Mi ne komprenis, ke gloro kaj respekto, kiun mi meritis, estis nur koruptaĵo pro tio, ke mi subtenis maljustan vivsistemon.
Antaŭ unu jaro Linkolno Steffens membriĝis al komunista partio.
Ni longe diskutis pri transportado de Steffens al Soveta Unio. Trajne lin ne eblas veturigi pro kormalsano. Ĉu eble ŝipe? El Kalifornio trans Panama kanalo en Nov-Jorkon, kaj de tie trans Mediteraneo al nigramara bordo. Dum kiam ni tion planis, Steffens, malfortiĝinta pro konversacio, kuŝis en la lito, surmetinte brakon sur tajpilo. Paca, en blanka ĉemizo kun malbutonumita kolumo, maldika, kun eta barbo kaj maldika kolo, li similis mortantan Donkiĥoton.
Estis jam mallume, kiam ni paŝis reen al vilao de Viljams. Post ni iris s-ro Adams brako sub brako kun Bekio kaj, ekspirante, balbutis:
— Ne, ne, ĝentlemanoj, estus stulte opinii, ke en Usono mankas rimarkindaj personoj.
Vesperon ni trapasis ĉe unu karmela arkitekto, kie kunvenis loka inteligencio.
En sufiĉe granda hispana halo, kun lignaj solivoj sub plafono, estis pluraj homoj.
Malaltkreska, kiel pupeto, mastro, razita, sed kun longaj artistaj haroj, ĝentile regalis alvenintojn freŝigajn trinkaĵojn kaj siropojn. Lia filino decidmiene alvenis al horizontala piano kaj laŭte ludis kelkajn muzikaĵojn. Ĉiuj aŭskultis kun ekstrema atento. Tio similis mutan scenon el “Revizoro” (NB. Komedio verkita de Nikolao Gogol, i.a. ĝin tradukis Zamenhof en Esperanton). Gastoj kvazaŭŝtoniĝis en tiuj pozicioj, en kiuj ilin atingis muziko, iu kun glaso ĉe buŝo, iu kliniĝis dum konversacio, iu kun talereto, sur kiu kuŝis maldika biskvito. Sole unu malaltkreska viro, kies longeco de liaj ŝultroj egalis lian altecon, ne aperigis necesan ĝentilecon. Li ion laŭte rakontis. Viandplenaj, platigitaj oreloj pruvis, ke li estas boksisto. Sinjoro Adams ektiris nin al li. Oni prezentis lin, kiel eksa monda ĉampiono, sinjoro Ŝarki (Sharkey), riĉulo (tri milionoj da dolaroj), ĉesiginta aferojn kaj ripozanta en Karmelo inter radikala inteligencio, kiu tre plaĉas al li.
Sinjoro Ŝarki gaje elorbitigis siajn paletajn okulojn kaj tuj permesis al ni palpi lian muskolaron. Ĉiuj gastoj jam palpis muskolaron de s-ro Ŝarki, sed li neniel sukcesis trankviliĝi kaj fleksis siajn mallongajn fortajn brakojn.
— Drinku ni, — diris subite s-ro Ŝarki.
Kune kun tiuj ĉi vortoj li venigis sin ĉirkaŭ dekkvin gastojn de l' arkitekto, inkluzive lian muzikan filinon, nin, geedzojn Viljams kaj Adams.