На Бабруйск цягнікі ўжо не ішлі. А мне ж таксама хацелася зайсці ў родную вёску. Я пайшоў пехатою, але каля Ясеня даведаўся, што фашысты захапілі Бабруйск.
Лясамі дабраўся да Магілёва, а адтуль паехаў у Мсціслаў, дзе жыў мой сябра-аднакурснік.
3 Мсціслаўля ў радах аднаго з запасных палкоў мы пайшлі на ўсход.
На Смаленшчыне я зноў сустрэўся з М. Сурначовым. Разам з ім у вучэбным узводзе тапографаў-вылічальнікаў мы прайшлі пехатой на ўсход усю еўрапейскую тэрыторыю СССР, жылі ў лагерах ля Тамбова, з тэадалітам і сталёвай лентай вымяралі казахстанскі стэп вакол Какчэтава і Акмолінска (цяпер Цалінаград). Удвух выпускалі палкавую насценгазету, дзе змяшчалі свае вершы, разам балюча перажывалі ростань з родным краем, зямлю якога таптаў ненавісны вораг.
У пачатку 1942 года нас, студэнтаў з незакончанай вышэйшай адукацыяй, тэрмінова адклікалі ў Маскву. Там мы і разлучыліся з Сурначовым, бо трапілі ў розныя часці.
Я з «кацюшай» апынуўся на паўночным захадзе. Гвардыі радавым ваяваў на Волхаўскім фронце.
У канцы чэрвеня 1942 года пры акружэнні каля Мяснога Бору трапіў у фашысцкі палон. Быў вывезены ў Рур на каменнавугальную шахту горада Марль, які знаходзіцца на поўнач ад Эсена.
Кожны дзень на дасвецці з лагера да шахты канваіры прыганялі вялікую калону палонных, абвітую гірляндай шахцёрскіх лямпаў. Нявольнікаў апускалі ў падзямелле. У лагеры лупцавалі кіямі паліцаі, па дарозе да шахты штурхалі прыкладамі канваіры, а ў падзямеллі кайлом білі штайгеоы і іх памочнікі.
Ад стандартнага рацыёну — невялічкай пайкі хлеба-сурагату і двух літраў незапраўленай баланды са шпінату або сушанай бручкі — мы ледзьве перастаўлялі ногі.
Кожны месяц з лагера вывозілі трыццаць — сорак хворых туберкулёзам.
Калі б не малады, юнацкі арганізм ды не падтрымка і дапамога аднаго нямецкага шахцёра, дык я, напэўна, не выжыў бы ў гэтым пекле.
Успаміны аб ім і цяпер не даюць мне спакою. Пад уражаннем іх напісаны вершы «Глюкаўф!», «Я знаю рай ваш залаты», «Ключы жураўліныя», «Сустрэча былых канагонаў», «Хлеб твой».
Знясіленага, хворага малярыяй, мяне пазней вывезлі ў шахцёрскі шталаг у горад Хемер.
Толькі ў канцы красавіка 1945 года я быў вызвалены англічанамі і перавезены ў размяшчэнне савецкіх войск.
3 паўночнай Германіі наш батальён прыйшоў У Беласток. Адтуль мы паехалі на Украіну. Я аднаўляў Данбас, працаваў на ўскраіне Данецка сталяром у Рутчанкоўскім дрэваапрацоўчым камбінаце. У выніку ўсяго гэтага і была напісана нізка вершаў «Легенда аб залатой зямлі».
Увесну 1946 года я вярнуўся ў Мінск і пастушу на філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага універсітэта, які скончыў у 1949 годзе.
Адначасова з вучобай працаваў у рэдакцыях «Чырвонай змены», «Літаратуры і мастацтва», «Полымя».
А з дня арганізацыі часопіса «Маладосць» працую ў ім.
Кажуць, што біяграфія паэта — у яго вершах. Мабыць, кароткая ў мяне біяграфія, бо вершаў напісаў я вельмі мала.
Дваццаць гадоў рэдакцыйнай працы, звязанай з літаратурнай кансультацыяй, прайшлі для мяне ў цеснай сувязі з паэтычнай моладдзю.
Разам з ёй і сам я вучыўся, з ёй перажываў яе расчараванні, радаваўся яе поспехам. Таму часамі здаецца, што я на дваццаць гадоў маладзей свайго ўзросту.
1962