Archibald Archibaldovich faqat hamma narsa bekamu ko‘st muhayyo qilinganiga ishonch hosil qilgach va usti yopilgan, ichida nimadir jiz-biz qilayotgan tova ofitsiantlar qo‘lida uchib kelib stol ustiga qo‘ngandan keyingina ikki sirli mushtariyni tark etishga jur’at etdi, shunda ham ketishi oldidan ularning qulog‘iga shipshishni unutmadi:
— Uzr! Bir daqiqaga! Bulduruq go‘shtidan shaxsan o‘zim xabar olmoqchiman.
U pildirab borib, restoran ichkarisiga kirib ketdi. Agar biron kishi Archibald Archibaldovichning shundan keyingi o‘zini tutishini kuzata olganda edi, uning xiyla jumboqli harakat qilganini ko‘rgan bo‘lardi.
Boshliq bulduruq go‘shtining pishishini kuzatgani oshxonaga emas, balki restoranning omborxonasiga yo‘l olgan edi. U omborxonani o‘z kaliti bilan ochib kirib, eshikni ichidan berkitib oldi, so‘ng yengini iflos qilmaslikka urinib, muzli dambadan ehtiyot bilan zilday-zilday ikkita qizil baliqni olib, gazetaga o‘radi-da, ustidan avaylab kanop bilan bog‘ladi va bir chetga qo‘yib qo‘ydi. Keyin qo‘shni xonaga o‘tib, shoyi astarli yozlik paltosi bilan shlyapasini ko‘zdan kechirdi, shundan keyingina oshxonaga yo‘l oldi, bu yerda oshpaz mehmonlarga va’da qilingan bulduruq go‘shtini zo‘r hafsala bilan pishirardi.
Shuni aytish kerakki, Archibald Archibaldovichning bu xatti-harakatlarida ajablanadigan yoki shubhali hech nima yo‘q edi, faqat yuzaki kuzatgan odamgina uning raftoridan taajjub qilishi mumkin edi. Holbuki, Archibald Archibaldovichning xatti-harakatlari shu topgacha bo‘lgan voqealarga mantiqan chambarchas bog‘liq edi. Griboedov restoranining boshlig‘i so‘nggi kunlarda yuz bergan hodisalardan o‘zining noqifligi bilan, alalxusus, beqiyos sezgirligi bilan, ikki mushtariyga berilastgan to‘kin-sochin va serdabdaba ziyofatning nihoyatda qisqa bo‘lajagini fahmlagan edi. Uning nodir sezgirligi bu gal ham pand bermadi.
Korovyov bilan Begemot ikki qaytalab tozalangan, xushyutum muzdek Moskva arag‘i to‘ldirilgan ryumkalarini ikkinchi marta cho‘qishtirishgan paytda, o‘zining bilarmonligi bilan bugun Moskvaga tanilgan xronikachi muxbir Boba Kandalupskiy qora terga botib, hayajonlanib restoran rovoniga kirib keldi va to‘g‘ri borib Petrakovlar stoli yoniga o‘tirdi. So‘ng qappaygan portfelini stolchaga qo‘ydi-yu, cho‘chchaygan labini Petrakovning qulog‘i ichiga tiqqudek yaqin olib borib, qandaydir juda antiqa narsalarni pichirlay boshladi. Sinchkovlik dardiga dosh bera olmagan Petrakova xonim Bobaning do‘rdoq va moy surtilgandek yaltiroq lablariga o‘z qulog‘ini ham tutdi. Boba esa goh-goh atrofga o‘g‘rincha nazar tashlab, labi labiga tegmay hamon pichirlab yotardiki, uning uzupdan-uzoq pichir-pichiridan ayrim so‘zlarnigina ilg‘ab olish mumkin edi. Chunonchi:
— Ont ichib aytaman! Sadovayada, Sadovaya ko‘chasida, — deb Boba ovozini yana ham pastlatdi. — O‘q kor qilmasmish! O‘qlar… viz-viz… benzin, yong‘in… otishma…
— Qayoqdagi betuturiq mish-mishlarni tarqatib yurgan mana shunaqa yolg‘onchilarni, — dedi baralla do‘rillagap ovoz bilan darg‘azab Petrakova xonim, — mana shunaqalarni tanobini tortib qo‘yishsa yaxshi bo‘lardi! Hechqisi yo‘q, ularni fosh qilishadi hali, albatta tartibga chaqirib qo‘yishadi! Hammasi zararli uydirma!
— Nimasi uydirma, Antonida Porfirevna! — dedi yozuvchi xotinining bu gapidan ranjigan Boba va yana pichirlashda davom etdi: — Aytyapman-ku sizga, o‘q olmayapti… Endi, buning ustiga, yong‘in… Ular osmonda… osmonga uchib ketishipti, — Boba ilonday vishillab pichirlarkan, uning hikoyasi qahramonlari shu yerda, yonginasida gaplarini huzur qilib tinglab o‘tirishganidan g‘ofil edi, albatta. Lekii mushtariylarning huzur-halovati tezda tugadi. Restoranga ochiladigan eshikdan oyoqlariga charm qo‘nj kiygan, bellarini kamar bilan qattiq siqib bog‘lagan uch nafar erkak qo‘llarida revolver bilan rovonga o‘qday otilib chiqdi. Oldindagi erkak baland ovoz bilan qo‘rqinchli ohangda qichqirdi:
— Joylaringdan qimirlama! — Shu gapdan keyin birdan uchala erkak Korovyov bilan Begemotning boshini mo‘ljalga olib o‘q ota boshlashdi. O‘qqa tutilganlar shu zahoti havoda erib, ko‘zdan g‘oyib bo‘lishdi, primusdan esa «pov» etib o‘t chiqib, to‘g‘ri chodirga urildi. Chodirda qora tuynuk paydo bo‘lib, uning gir aylanasi kuyib tobora kengaya boshladi. Alanga shu tuynuk orqali osmonga otilib, Griboedov uyining tomigacha yetdi. Ikkinchi qavatdagi redaktsiya xonasining derazasiga taxlab qo‘yilgan papkalardagi qo‘lyozmalarni birdan o‘t oldi, so‘ng olov darpardani yamlay boshladi, ana shunda alanga, xuddi kimdir uni azza-bazza puflayotganday, gurillab Griboedov xolasining uyi ichiga o‘qday otildi.
Yana bir necha soniyadan so‘ng xiyobondagi cho‘yan panjara devor sari olib boruvchi asfalt yo‘lkadan (esingizda bo‘lsa, kitobxon, chorshanba kuni kechqurun yuz bergan baxtsizlikning birinchi darakchisi Ivanushka shu yo‘ldan kelgan, ammo unga hech kim quloq solmagan edi) chala ovqatlangan yozuvchilar, ofitsiant-lar, Sofya Pavlona, Boba, Petrakova, Petrakov chopib o‘ta boshladilar.
Ko‘chaga yon eshikdan oldinroq chiqib olgan Archi-bald Archibaldovich shoyi astarli yozlik paltosida ikki qo‘ltig‘iga g‘o‘lasimon ikkita ulkan qizil baliq qistirib olgancha, xuddi yonayotgan kemasini hammadan keyin tark etmoqchi bo‘lgan kapitandek, hech qayoqqa qochmay, hech yoqqa shoshmay, bamaylixotir turardi.
Yigirma to‘qqizinchi bob
USTA BILAN MARGARITANING QISMATIANIQ
Moskvadagi, bundan taxminan yuz ellik yil burun qurilgan eng chiroyli binoning tomidagi tosh supada, juda balandda, quyosh botayotgan kechki payt ikki kim-sa: Voland bilan Azazello hozir bo‘ldi. Ular ko‘chada-gi odamlarga ko‘rinmasdilar: chunki ularni ganchdan yasalgan vazalar va gullar bilan bezatilgan panjara begona ko‘zlardan to‘sib turardi. Lekin o‘zlari shaharning eng chekka yerlarigacha bahuzur kuzatardilar.
Voland har safargiday qora jubbasini kiyib, yig‘ma kursida o‘tirardi. Uning uzun, dami qalin shamshiri ayvon sahniga yotqizilgan yassi toshning darziga tikka sanchilgan ediki, bundan quyosh soati hosil bo‘lgan edi. Shamshirning soyasi shayton oyog‘idagi qora tufli tomon ohista va to‘xtovsiz o‘rmalab cho‘zilib borardi. Voland o‘tkir iyagini mushtiga tirab, bir oyog‘ini tagiga bosib kursida bukchayib o‘tirarkan, to ufqqa yetguncha yoyilgan behisob qasr va saroylar, mahobatli imoratlar va buzilishga mahkum kulbalardan ko‘zini uzmasdi. O‘zining zamopaviy libosini, ya’ni kamzuli, shlya-pa-kotelogi, loklangan tuflisini tark etib, endi xuddi Volanddek qora kiyinib olgan Azazello o‘z xukmdoridan sal narirokda dong qotib turarkan, u ham shahar manzarasidan ko‘z uzmasdi.
Voland gap boshladi:
— G‘oyat antiqa shahar, shunday emasmi? Azazello bir qimirlab qo‘yib, ehtirom bilan ja- vob qaytardi.
— Messir, menga ko‘proq Rim yoqadi!
— Ha, bu didga bog‘liq, — javob qildi Voland. Bir oz vaqtdan keyin yana uning ovozi eshitildi:
— Huv anavi xiyobonda nega tutun borqsiyapti?
— Griboedov yonyapti, — javob qiddi Azazello.
— Bu, nazarimda, ikki qadrdonning — Korovyov bilan Begemotnipg ishi bo‘lsa kerak?
— Shak-shubhasiz, messir.
Yana sukut cho‘kdi, bu payt g‘arb tomonga qaragan uy-larning yuqori qavatlaridagi derazalar quyoshning ko‘zni qamashtiruvchi shu’lasini o‘zida aks etdira boshladilar. Volandning ko‘zi ham, garchi u kunbotar tomonga orqa o‘girib o‘tirgan bo‘lsa-da, o‘sha uylarning derazalari kabi porlardi.
Lekin shu payt nimadir Volandni shahardan yuz o‘girib, o‘z orqasida, tomga qo‘ndirilgan doirasimon minoraga qarashga majbur etdi. Minora devori ichidan chuvrindi kiyim-boshiga loy sachragan, oyog‘iga odmi shippak kiygan, noxush qiyofali bir qorasoqol odam chiqib keddi.