— Pista moyining daxldorligiga sabab buyoqda, — deb birdan gapga aralashdi Bezdomniy, chamasi u chaqirilmagan hamsuhbatga qarshi urush e’lon qilmoqchi bo‘lgandi, — siz, grajdanin, ruhiy kasallar shifoxonasida hech bo‘lganmisiz?
— Ivan!.. — ohista tanbeh berdi Mixail Aleksandrovich.
Lekin ajnabiy mehmon aslo ranjimadi, balki xushchaqchaq kulib yubordi.
— Bo‘lganman, bir emas, bir necha marta bo‘lganman! — deb chinqirdi u kulgancha, lekin jiddiy ko‘zlarini shoirdan uzmay. — Ne-ne joylarda bo‘lganman! Faqat, afsus, professordan shizofreniya nima deb so‘rashni unutibman. Endi o‘zingiz undan so‘rab bilib olasiz-da, Ivan Nikolaevich!
— Ismi-sharifimni qayoqdan bilasiz?
— Qiziqmisiz, Ivan Nikolaevich, sizni kim tanimas ekan? — ajnabiy mehmon shunday deb cho‘ntagidan «Literaturnaya gazeta» ning kechagi sonini chiqardi, shunda Ivan Nikolaevich gazetaning birinchi sahifasida o‘z suratini, surat ostida o‘zi yozgan she’rni ko‘rdi. Biroq kechagina uni xushnud etgan shuhrat va dovruq sababchisi bo‘lmish bu she’r endi shoirni aslo sevintirmadi.
— Meni kechirasiz, — dedi u rangi quv o‘chib ketib, — bir daqiqa sabr qila olmaysizmi? O‘rtog‘imga aytadigan ikki og‘iz omonat gapim bor edi.
— O, bemalol! — dedi notanish kishi. — Bu yer — jo‘ka osti juda halovatli yer ekan, undan keyin, men hech yerga shoshayotganim yo‘q.
— Menga qara, Misha, — pichirladi shoir Berliozni chetroqqa boshlab o‘tib, — u hech qanaqa ajnabiy emas, balki josus. U mamlakatimizga o‘tib olgan rus muhojiri. Tezroq uning hujjatini so‘ra, bo‘lmasa ketib qoladi…
— Shunaqamikin-a? — hayajonli pichirladi Berlioz, o‘zi esa: «Gapi to‘g‘riga o‘xshaydi!» — deb ko‘nglidan o‘tkazdi.
— Gapimga ishonaver, — deb Berliozning qulog‘iga xirilladi, — u o‘zini go‘llikka solib, ba’zi narsalarni bilib olmoqchi. Ugshng ruscha qanaqa gapirishini o‘zing eshitding, — shoir pichirlab gapirarkan, notanish odam qochib ketmasin, deb u tomonga ko‘z qirini tashlab turardi, — yur, uni qo‘lga olamiz, qochib qolmasidan…
Keyin shoir Berliozni qo‘lidan ushlab, uni skameyka tomon boshladi.
Begona kishi endi skameykadan turgan, qo‘lida to‘q kulrang muqovali qandaydir guvohnoma, sifatli qalin qog‘ozdan ishlangan konvert va tashrifnoma ushlab turardi.
— Meni kechiringlar, mubohasaga berilib ketib, o‘zimni tanitishni unutibman. Mana mening tashrifnomam, pasportim va Moskvaga konsultatsiyaga chaqirilgapim haqida taklifnoma, — deb notanish kishi ikkala adabiyotchiga o‘tkir ko‘zlariii tikkancha keskin-keskin gapirdi.
Shunda ikki do‘st xijolat bo‘lib qoldi. «Obbo, hamma gapni eshitipti-yu…» — deb o‘yladi Berlioz va muloyim ishora bilan hujjat ko‘rsatishning hojati yo‘qligini bildirdi. Ajnabiy mehmop xujjatlarini muharrirga uzatayotgan chog‘da, tashrifnomadagi ajnabiy tilda «professor» deb yozilgan so‘zga va familiyasining bosh harfi — («V»)ga shoirning ko‘zi tushib qolgan edi.
Bu asnoda, muharrir xijil bo‘lib:
— G‘oyat xursandman, — deb g‘o‘ldiradi, xorijlik kishi hujjatlarini yana cho‘ntagiga solib qo‘ydi.
Shu yo‘sinda munosabat qayta tiklandi-yu uchovlari yana skameykaga o‘tirishdi.
— Siz mamlakatimizga konsultant sifatida taklif qilinganmisiz, professor? — so‘radi Berlioz.
— Ha, konsultantman.
— Siz — nemismisiz? — deb surishtirdi Bezdomniy.
— Menmi?.. — takror so‘radi professor va birdan chuqur o‘yga toldi. — Ha, nemis desayam bo‘ladi…
— Ruscha juda yaxshi gapirarkansiz, — e’tirof etdi Bezdomniy.
— O, men umuman poliglotman, juda ko‘p tilni bilaman, — javob qildi professor.
— Qay sohadan mutaxassissiz? — deb so‘radi Bezdomniy.
— Men jodu bo‘yicha mutaxassisman.
«Shu yetmay turuvdi!..» — degan fikr Mixail Aleksandrovichning miyasiga sanchikday urildi.
— Siz… sizni shu soha bo‘yicha taklif qilishganmi mamlakatimizga? — duduqlanib so‘radi u.
— Ha, shu soha bo‘yicha, — deb tasdiqladi professor va fikrini izohlay boshladi: — Bu yerdagi davlat kutubxonasida o‘ninchi asrda yashagan afsungar Her-bert Avrilakskiyning asl qo‘lyozmalari topilgan. Shularni tahlil qilishni so‘rashyapti mendan. Bu sohada men dunyoda yagona mutaxassisman.
— A-a! Tarixchi ekansiz-da? — yengil tin olib, hurmat bilan so‘radi Berlioz.
— Ha, tarixchiman, — tasdiqladi olim, so‘ng xuddi tomdan tarasha tushganday ilova qildi: — Bugun kechqurun Patriarx ko‘lida alomat voqea sodir bo‘ladi!
Muharrir bilan shoir yana hayratlanishdi, professor esa ularni o‘ziga tomon imladi, ikki do‘st engashib, unga quloq tutganda, shunday deb pichirladi:
— Esingizda bo‘lsin, Iso bo‘lgan.
— Bilasizmi, professor, — dedi Berlioz zo‘rma-zo‘raki jilmayib, — biz sizning benazir bilimingizni hurmat qilamiz, ammo biz bu masalada o‘zgacha nuqtai nazarga egamiz.
— Hech qanday nuqtai nazarning keragi yo‘q! — javob qildi alomat professor. — U bo‘lgan, vassalom.
— Axir buning uchun qandaydir isbot kerak-ku… — deb gap boshladi Berlioz.
— Hech qandy isbotning hojati yo‘q, — deb javob qildi professor va past ovoz bilan gapira boshladi, ammo uning tilidagi ajnabiylarga xos talaffuz negadir endi yo‘qolgan edi: — Buning hech taajjub qiladigan yeri yo‘q! Egniga qirmizi astarli oq rido kiygan…
Ikkinchi bob
PONTIY PILAT
Egniga qirmizi astarli oq rido kiygan Iudeya prokuratori Pontiy Pilat bahorgi nison oyining o‘n to‘rtinchi kuni ertalab barvaqt Buyuk Irod qasrining ikki qanoti o‘rtasidagi usti yopiq ustunlar poyiga xuddi suvoriy kabi poshnasini sudrab chiqib keldi.
Prokurator hamma narsadan ham atirgul moyining hidini yoqtirmas edi, shu bois, bugungi kun dilsiyohlik bilan o‘tishi muqarrar edi, zero bu hid bugun tongdan uni ta’qib qila boshlagan edi. Prokuratorning nazarida, atirgul isini bog‘dagi sarv va xurmo daraxtlari chiqarayotganday, ko‘n abzallar va otlarning hidiga ham o‘sha la’nati atirgul hidi omixta bo‘layotgandek tuyulardi. Prokuratorni Yershalaimga kuzatib kelgan O‘n ikkinchi Shiddatli legionning birinchi kogortasi joylashgan qasr ortidagi uylardan bog‘ning muallaq sahni osha ustunlar maydoniga tutun esib kelar, oshpazlarning tushlik hozirlay boshlaganidan darak beruvchi bu achchiq tutunga ham o‘sha o‘tkir atirgul hidi omixta bo‘layotgan edi. O, tangrilar, qay gunohim uchun meni buncha azoblaysizlar?
«Ha, shubha yo‘q! Yana o‘sha dard, hech daf qilib bo‘lmaydigan yaramas Xemikraniya kasali — u qo‘ziganda kallaning yarmi og‘riydi. Bu dardga davo yo‘q, undan qutulish uchun hech qanday iloj ham yo‘q. Boshimni qimirlatmaslikka urinib ko‘ray-chi».
Favvora yaqinidagi koshinkor sahnga suyanchiqli kursi qo‘yilgan edi, prokurator hech kimga ko‘z tashlamay, shu kursiga o‘tirdi-yu, qo‘lini yon tomonga cho‘zdi.
Kotib uning uzatgan qo‘liga ehtirom bilan bir parcha pergament tutqazdi. Prokurator og‘riq azobidan aftini noiloj bujmaytirgancha, pergamentga qiyo boqib, undagi yozuvga ko‘z yugurtirib chiqdi va uni kotibga qaytararkan, qiynalib dedi:
— Tergov qilinayotgan Galileyadan ekanmi? Uning ishini tetrarxga yuboruvdinglarmi?
— Ha, prokurator, — deb javob qildi kotib.
— U qanday hukm chiqardi?
— Tetrarx bu ish yuzasidan aybnoma chiqarishdan bosh tortdi va Sinedrion chiqargan o‘lim jazosini tasdiqlashni sizga havola qildi, — deb izohladi kotib.
Prokurator yonoq payini bir uchirib qo‘yib, past ovoz bilan dedi:
— Ayblanuvchini olib kiring.
Shu zahoti ikki legioner bog‘ sahnidan ustunlar poyidagi ravonga yigirma yetti yoshlardagi bir odamni boshlab kirib, uni prokurator o‘tirgan kursi ro‘parasiga turg‘izib qo‘yishdi. Bu odam egniga havorang uzun juldur ko‘ylak kiygan edi. Uning boshiga oq ro‘mol tashlanib, peshonasi tasma bilan bog‘langan, qo‘li esa orqasiga bog‘log‘liq edi. Bu odamning chap ko‘zi osti ko‘kargan, og‘zining bir chekkasi shilinib, qoni qotib qolgan edi. U prokuratorga qo‘rquv aralash sinchkovlik bilan tikildi.