— Banga, Banga, — deb chaqirdi prokurator hazin ovoz bilan.
Ko‘ppak orqa oyoqlarida turib, oldingi oyoqlarini egasining yelkasiga qo‘ydi (Pilat gandiraklab ketdi) va uning yuzini yaladi. Prokurator kresloga o‘tirdi. Banga tilini osiltirib, halloslab nafas olarkan, o‘z sohibining oyog‘i ostiga yotdi, ayni paytda, bu dovyurak ko‘ppakning ko‘zlaridagi quvonch alomati, u qo‘rqadigan dunyodagi yagona narsa — momaqaldiroqning tugaganini, shuningdek bu yerda, o‘zi sevgan, e’zozlagan va dunyodagi barcha odamlarning hukmdori — eng qudratli inson deb hisoblagan odamning (shular tufayli ko‘ppak o‘zini ham eng imtiyozli, sarbaland va g‘ayrioddiy xilqat deb hisoblardi) yonida yotganligidan mag‘rurlanayotganligini ifodalardi. Lekin garchi ko‘ppak o‘z sohibining poyida uning chehrasiga emas, zulmat pardasiga burkanayotgan boqqa qarab yotgan bo‘lsa ham, egasining boshiga og‘ir kulfat tushganligini darhol payqadi. Shunda u yotgan yeridan turib, sohibining biqiniga o‘tdi-da, oldingi oyoqlari bilan boshini prokuratorning tizzasiga qo‘ydi va bu bilan uning plashi etagini ho‘l qum zarralari bilan bulg‘adi. Chamasi, Banga o‘zining bu raftori bilan sohibiga tasalli bermoqchi va uning dardiga sherik bo‘lishga tayyor ekanligini bildirmoqchi edi. Bu niyatini u sohibiga qiyo boqqan ko‘zlarida va chimirilgan quloqlarida ifoda etgan edi. Ular ikkovi — bir-biriga mehr qo‘ygan ko‘ppak bilan inson bayram oqshomini shu zaylda balkonda qarshi oldilar.
Bu asnoda prokuratorning mehmoni o‘z yog‘iga o‘zi qovrilib shahar kezardi. U balkon poyidagi bog‘ning yuqori sahnini tark etib, zinadan pastki hovliga tushdi. O‘ng tomonga burilib, qasr ichiga joylashgan kazarmalar oldiga chiqdi. Bayram munosabati bilan prokurator boshchiligida Yershalaimga kelgan o‘sha ikki kenturiya qo‘shin, shuningdek, prokuratorning mazkur mehmon ixtiyoriga topshirilgan xufiya soqchilari shu kazarmalarga joylashtirilgan edi. Mehmon bu kazarmalarda, nari borsa, o‘n daqiqacha bo‘ldi, ana shu o‘n daqiqadan so‘ng bu kazarma hovlisidan yer kavlash asboblari va bir bochka suv ortgan uchta arava chiqib ketdi. Aravalarni kul rang plash kiygan o‘n besh nafar suvori kuzatib borardi. Aravalar va suvorilar qasrning orqa darvozasidan chiqib, g‘arb tomon yo‘l oldilar, shahar darvozasidan chiqqach esa so‘qmoq yo‘l bilan avvaliga Vifleem yo‘liga tushib, shimolga yurdilar. Hevroniya darvozasi yaqinidagi chorrahaga yetishgach, kunduzi o‘limga hukm qilinganlar olib o‘tilgan Yaffa yo‘lidan yurib ketdilar. Bu payt qorong‘i tushgan va ufqda oy balqigan edi.
Aravalar suvorilar kuzatuvida jo‘nab ketgach, sal vaqt o‘tar-o‘tmas endi egniga eski qora libos kiyib olgan boyagi mehmon ham ot minib qasrdan chiqib ketdi. Lekin mehmon shahar tashqarisiga emas, shahar ichiga yo‘l oldi. Yana bir oz fursatdan keyin uni shaharning shimoliga, buyuk jomening yonginasiga joylashgan Antoniy qasriga kirib borayotganini ko‘rish mumkin edi. Mehmon qasrda ham ko‘p bo‘lmadi, keyin uni Quyi Shaharning «gadoy topmas» qipg‘ir-qiyshiq, tor ko‘chalarida uchratishdi. Bu yoqqa u endi xachir minib kelgan edi.
Mehmon shaharni yaxshi bilar edi, shuning uchun o‘zi istagan ko‘chani darrov topa qoldi. Bu ko‘chaning nomi— Yunoniy edi, chunki u yerda yunonlarning bir necha do‘koni, shu jumladan, bitta gilam do‘koni ham bor edi. Mehmon aynan shu do‘kon oldida to‘xtab, xachirdan tushdi va uning tizginini darvoza halqasiga bog‘ladi. Do‘kon yopilgan edi. Mehmon do‘kon yonidagi eshikdan bir mo‘’jazgina, chor qirra hovliga kirdi, holli atrofiga «P» shaklida omborxonalar qurilgan edi. Mehmon hovli muyulishidan o‘tib, o‘zini bir xonadonning oldi pechakgullar bilan to‘silgan peshayvoni oldida ko‘rdi va atrofiga olazarak bo‘lib qaradi. Uy ham, omborxonalar ham hali chiroq yoqilmaganligidan qop-qorong‘i edi. Mehmon past ovoz bilan chaqirdi:
— Niza!
Shu payt eshik «g‘iych» etib ochilib, kechki g‘ira-shirada yuziga chodra tutmagan bir juvon peshayvonda paydo bo‘ldi. U kelgan odamning kimligini bilmoq maqsadida yuragi taka-puka bo‘lib, peshayvon panjarasi osha engashdi. So‘ng kelgan odamni tanib, jilmayib qo‘ydi, bosh irg‘atib, qo‘l silkitib salomlashdi.
— Yolg‘izmisan? — deb ohista so‘radi Afraniy yunonchalab.
— Ha, — deb pichirladi juvon. — Erim ertalab Qaysarnyaga jo‘nab ketdi, — shu gapdap so‘ng juvon o‘girilib uy eshigiga qarab qo‘ydi-da, pichirlab ilova qildi: — Lekin oqsochim uyda. — Keyin u qo‘li bilan ishora qilib, mehmonni uyga taklif qildi. Afraniy oldin atrofga bir nazar tashlab, g‘ishtin pillapoyadan peshayvonga chiqa boshladi. Keyin esa ayol ham, u ham uy ichiga kirib ketishdi.
Afraniy bu ayol huzurida juda oz vaqt, nari borsa, besh daqiqa bo‘ldi. Keyin u uyni va peshayvonni tark etdi, qaytarma qalpoqni ko‘zi ustiga tushirib ko‘chaga chiqdi. Bu payt uylarda chiroqlar yoqila boshlagan edi, ko‘chalar bayram oldi taraddudida hali ham tiqilinch edi, shunga ko‘ra, xachir mingan Afraniy ko‘chalarni to‘ldirgan piyoda va otliqlar orasida yo‘qolib ketdi. Uning shundan keyin qayoqlarga borganini hech kim bilmaydi.
Afraniy Niza deb atagan juvon esa yolg‘iz qolgach juda shoshqaloqlik bilan kiyimini o‘zgartira boshladi. Qorong‘ida kerakli buyumlarni topish qanchalik qiyin bo‘lsa ham, u chiroq yoqmadi, oqsochni ham yordamga chaqirmadi. U otlanib bo‘lib, boshiga qora chodra yopingandan keyingina ovozi eshitildi.
— Birov so‘rasa, meni Enantanikida deb aytarsan. Qorong‘ida oqsoch kampirning to‘ng‘illagani eshitildi.
— Enantanikida? Yana o‘shanikiga bormoqchimisan? Axir ering ruxsat bermagan edi-ku! G‘irt qo‘shmachi o‘sha Enantang! Ering kelsin, chaqib beraman seni…
— Hoy, hoy, o‘chir uningii, kampir, — dedi Niza va «ship» etib uydan chiqib ketdi. Uning kavushlari ovozi endi sahniga tosh terilgan hovlidan eshitildi. Oqsoch xotin bir nimalarni to‘ng‘illagancha peshayvoi eshigini zanjirlab oldi. Niza uydan chiqib ketdi.
Xuddi shu payt Quyi Shahardagi hovuzlardan biriga olib boruvchi boshqa bir qing‘ir tor ko‘chaga joylashgan, orqasi ko‘chaga, derazalari ichkari hovliga qaragan ko‘rimsiz bir uyning ko‘cha eshigidan soqol-mo‘ylovi chiroyli qilib kuzalgan, boshiga chinniday toza, oppoq ro‘mol tashlagan, egniga qoshiyali yap-yangi havo rang bayram tallifi, oyog‘iga g‘archi bor yangi kavush kiygan bir yigit chiqdi. Ulug‘ ayyom sharofati bilan yasangan bu qirg‘iyburun, o‘ktam yigit, uy-uylariga, arafa oshiga oshiqayotgan o‘tkinchilardan ham jadalroq, tetikroq yurib borarkan, xonadonlarda birin-ketin chiroqlar yona boshlaganini kuzatardi. Bu yigit bozor yonidan o‘tib, Jome tepaligi etagiga joylashgan hazrati buzruk Kaifaning qasriga olib boruvchi yo‘ldan ketib borardi.
Yana bir necha daqiqadan so‘ng uning Kaifa darvozasidan kirayotganini va oradan bir necha lahza o‘tar-o‘tmas qasrdan chiqqanini kuzatish mumkin edi.
Yigit shamchirokdar va mash’alalar bilan yoritilib, bayram taraddudiga gavjum bo‘lgan qasrdan qaytib chiqqach, yana ham serg‘ayratroq, xushchaqchaqroq bo‘lib, shoshganicha Quyi Shahar tomon qayta boshladi. U bozor maydoniga yetib qolganida bir vaqt qora chodrasini deyarli ko‘zigacha tushirib olgan bir ayol tiqilinchda uning yonidan xiromon yurish qilib o‘tib, oldinlab ketdi. U o‘ktam yigitdan o‘zib ketarkan, bir lahzagina chodrasini yuqoriroq ko‘tarib, yigit tomonga bir zumlik nigoh tashladi, lekin qadamini sekinlatmadi, bil’aks hozirgina o‘zi o‘zib o‘tgan yigitdan tezroq qochib yashirinmoqchi bo‘lganday, yanada qadamini ildamlatdi.
Yigit u ayolni nainki payqadi, balki tanidi ham, tanigach, yuragi bir orziqib tushib, yurishdan taqqa to‘xtadiyu uning orqasidan hang-mang bo‘lib tikilib qoldi, keyin hushini yig‘ib olgach, ayolning orqasidan darhol quva ketdi. U yo‘lda ko‘za ko‘targan bir odamga urilib, uni yiqitib yuborayozdi va axiri ayolga yetib oldi-yu, hayajonlanganidan hansirab nafas olarkan, uni chaqirdi:
— Niza!
Ayol orqasiga o‘girilib yigitga ko‘z suzib qaradi, qaragandayam, hafsalasi pir bo‘lganday, sovuqqina qaradi va yunon tilida quruqqina shunday dedi: