Ледзь ці ня чвэрць стагоддзя ў мяне захоўваецца ліст ад Пімена Емельянавіча, і ня ведаю, што з ім рабіць. Пасьля сьмерці Панчанкі сталі абнародаваць нават ягоныя звычайныя сьвяточныя паштоўкі-віншаванкі, якімі абменьваліся тады ўсе больш-менш выхаваныя інтэлігентныя людзі, і ўзьнікала думка надрукаваць ліст у “ЛіМе” ці ў якім часопісе. Стрымлівала: раптам успрымуць як нясьціпласьць, бахвальства – ліст жа ў прынцыпе мае прыватны характар, і невядома, прызначаўся ён ці не калі-небудзь для абнародаваньня... Зараз, пішучы гэтыя нататкі пра Пімена Емельянавіча, прыгадаў і адшукаў той ліст, уважліва перачытаў і вельмі засумняваўся і ў ягоным прыватным характары, і ў тым, што ён ні ў якім разе не прызначаўся патрапіць у друк. Зьвярнуўся па параду да Сяргея Законьнікава, які больш за каго ведаў Панчанку ў апошні перыяд ягонага жыцьця, і той адназначна заявіў, што ліст трэба абавязкова надрукаваць, бо і сам факт напісаньня, і ягоны зьмест яскрава характарызуюць Панчанку як чалавека і даюць дакладнае ўяўленьне пра ягоныя погляды на літаратуру, дый ня толькі літаратуру... І яшчэ ня надта вялікі аптыміст Сяргей выказаў цьвёрдую ўпэўненасьць, што абавязкова наступяць часы, калі вялікі паэт і патрыёт Пімен Панчанка будзе запатрабаваны, уся ягоная спадчына, у тым ліку і эпісталярная, сабрана па крупіцы, выдадзеная ў шматтомным Зборы твораў, на які ў цяперашніх уладаў не знаходзіцца ні жаданьня, ні грошай, хоць мінула ўжо паўтара дзесятка гадоў, як Народнага паэта ня стала і амаль столькі ж, як ўрад заявіў пра выданьне поўнага збору ягоных твораў. І яшчэ Сяргей папярэдзіў ні ў якім разе не дапускаць у лісьце аніякіх купюраў, паправак, скарачэньняў, што я і раблю:
«Дарагі Валянцін Уладзіміравіч!
Пішу Вам, бо прачытаў Вашую аповесьць “Вырай” і быў узрушаны. Па тэлефоне я размаўляць не люблю і ня ўмею, як і друкаваць не люблю на машынцы.
Аповесьць добрая, праўдзівая, таленавітая.
Я, стары пісьменьнік, дзіўлюся з маладых і ня надта маладых, якія сорак гадоў пражылі пасьля вайны, а ўсё пішуць пра вайну, а пра сучаснасьць два-тры творы і ўсё. Фактычна і Чыгрынаў, і Сачанка, і Пташнікаў, і Далідовіч, і Дамашэвіч (ня кажучы ўжо пра Шамякіна і Навуменку) ды і многія маладзейшыя – гэта гістарычныя пісьменьнікі ці пісьменьнікі гістарычнай тэмы. А Леў Талстой, Дастаеўскі, Тургенеў, Чэхаў, Шолахаў – пісьменьнікі свайго часу. А ў нас такіх, як Распуцін, Шукшын, Бялоў, Абрамаў няма, а яны патрэбны.
Цудоўны ў Вас атрымаўся Антось (мне яго пачуцьці вельмі блізкія, бо ўзрост, а як Вы пра ўсё даведаліся – дзіўна. Хаця і пішу дурнавата: Вы ж сапраўдны пісьменьнік). І тэма харошая, і псіхалогія праўдзівая, і сітуацыі вельмі жыцьцёвыя. А сатырычна-іранічныя ўстаўкі, як разрывала нявестка беларускія дзіцячыя кніжкі ды і іншыя, вельмі добрыя.
Удалася Вам і Клаўдзя. Харошыя таксама і эпізадычныя тыпы, асабліва Ленка. Сквапнасьць і амаральнасьць дзяцей таксама пераконвае. Хоць эпізод, як сьпілоўвалі Серафімавіч і Макар старую ліпу – не зусім пераканальны. На 66 ст. напісана, што ліпа, якую зрэзалі, напамінала Макару “казачнага многарукага волата” – не праўдзіва і не да месца, вось каб так падумала Ленка, то гэта было б праўдзіва.
Лішняе слова “настальгія”. Ёсьць беларускія вызначэньні. А таксама “мярзотна” – штучнае слова. Яно зьявілася ў час вайны, калі машыністкі перакладвалі з рускага “мерзавец – мярзотнік”. Яшчэ Кузьма Чорны сьмяяўся: “Мярзотнік? Што ён мерзьне?”
На сэрцы, на душы можа быць у такім стане агідна, брыдка, а чалавек – агіднік, нягоднік.
Прабачце за гэтыя крытычныя дробязі.
Бо калі я падумаў, то і сьпіленьне ліпы для такіх людзей (дзяцей) – рэч натуральная. Тым больш ліпа, буслы, бусьлянка гэта ж у добрым сэнсе сімвалічна і бяз гэтага не абыйсьціся.
Да месца і публіцыстычныя адступленьні, накшталт: “Толькі чалавеку абмежаванаму, асьлепленаму ўласнай значнасьцю, здаецца, што мясцовыя людзі нічога не заўважаюць, ні пра што не здагадваюцца, усё даруюць. Ого, як бачаць, як здагадваюцца! З лёту ўгледзяць, што ты за птах, чаго варты, на свой аршын прымераюць тваю існасьць”.