Пімен Емельянавіч чамусьці заўсёды нагадваў мне майго бацьку, хоць, здавалася б, што агульнага можа быць паміж класікам літаратуры, інтэлектуалам, прызнаным маральным аўтарытэтам і простым, практычна непісьменным вясковым мужыком. А ўсё ж нешта было... У згаданым лісьце да мяне Панчанка выказаў зьдзіўленьне, як я, малады, даведаўся пра вельмі блізкія яму пачуцьці старога чалавека, дакладна перадаў ягоную псіхалогію. Я і сам ня ведаю. Пэўна, таму, і хутчэй за ўсё таму, што меў шчасьце нейкім неасэнсаваным пачуцьцём ці чуцьцём чытаць бацькавы настроі, глядзець на сьвет ягонымі вачыма. Нейкія характэрныя рысачкі ягонага характару, як, дарэчы, і матчынага, звычкі, словы, фразы, манера гаворкі, сялянская псіхалогія і філасофія – ёсьць ці не ў бальшыні герояў маіх аповесьцяў і апавяданьняў, не выключаючы, вядома, і Антося з “Выраю”, які аказаўся такім блізкім Панчанку. Мо ў тым і няма нічога дзіўнага – яны з бацькам былі равесьнікі і, пэўна, каб ім наканавана было сустрэцца ў гэтым жыцьці, яны знайшлі б пра што пагаварыць... У іх абодвух была ледзь ці не сакральная любоў да лесу, амаль аднолькава яны не ўспрымалі розных злыдняў і прыстасаванцаў, нічым ня розьнілася іхняе разуменьне дабрыні і сумленьня, усіх іншых фундаментальных прынцыпаў народнай маралі. І хай даруе мне чытач, але я палічыў сваім маральным абавязкам у канву гэтага расповеду ўключыць і гэтае невялічнае эсэ, друкаванае ў скароце ў “Звяздзе” на першую раданіцу пасьля ягонага адыходу, пра звычайнага вясковага чалавека, няўрымсьлівага працаўніка, які даў мне ўсё, што толькі мог даць, каб мне жылося на гэтым сьвеце ўтульней і па сумленьні. Магчыма некаму з чытачоў ён нагадае ўласнага бацьку, бо ўсе бацькі ў нечым вельмі і вельмі падобныя...
Колькі памятаю сябе, столькі ж – і бацьку. Вялікага, дужага, справядлівага. Скрып палазоў па засьнежанай лясной дарозе... Паездка ў дальнюю далеч на таямнічы базар у Скідзель па залітай веснавой паводкай грэблі – аж дых займала ад захапленьня і нейкай страхавітасьці...
Напачатку ўрыўкава-эмацыянальныя, з гадамі паўнейшыя, больш асэнсаваныя ўспаміны, малюнкі з дзяцінства, і амаль ва усіх прысутнічае бацька. Урэзалася ў памяць: калі б ні вяртаўся ён ці то з лесу, ці то з базару, ці то з млына, заўсёды прывозіў акрайчыкі найсмачнейшага зайчыкавага хлеба, і я быў абсалютна перакананы, што зай перадаў нам з сястрычкай праз бацьку свой смачнейшы за мёд заячы хлеб, які і блізка не параўняць з чалавечым.
Але з найвялікшым нецярпеньнем чакалі бацьку з млына, заўсёды стамлёнага, прапыленага мукой, адкуль ён прывозіў ня толькі зайчыкаў хлеб, мяхі з мукой, а і нячутыя казкі, страхавітыя гісторыі. Млын тады для сялянаў быў нечым сакральным, куды больш значным, чым тэхналагічны памол жыта на хлеб, пытляваньне на пірагі пшаніцы. У млыне не дазвалялі сабе лаяцца, казаць нядобрыя, брыдкія словы, прыкладвацца да чаркі. Адзіны на ўсю акругу ён тады быў у Ашурках, што ў кіламетрах дзесяці ад нашай вёскі, дзе Котра яшчэ ня надта шырокая. Сюды зьбіраліся мужыкі з блізкіх і далёкіх вёсак, хто быў незнаёмы – знаёміліся, знаёмцы сустракаліся радасна, расказвалі пра навіны, што адбыліся з часу, як ня бачыліся, а ня бачыцца маглі па тры-чатыры, а то і пад дзесяць гадоў. Часу нагаварыцца было – па тыдні і больш чакалі сваёй чаргі. Доўгія ж вечары бавілі грамадой за баяньнем-слуханьнем казак і страхавітых гісторыяў, якія здараліся альбо з самім апавядальнікам, альбо з ягонымі сваякамі ці знаёмымі, але часьцей за ўсё ад некага пачутымі. І ва ўсіх гэтых казках, гісторыях розныя вадзянікі, лесавікі, іншая нячыстая сіла заўсёды аказвалася ў дурнях. Усе мы нецярпліва чакалі вечару, калі неадкладныя хатнія справы будуць зробленыя і ўсёй сям’ёй збяромся на кухні паслухаць прывезеныя з млына казкі і гісторыі. Бацька быў неблагі апавядальнік і ўсе, нават скептычная да гэткіх гісторыяў бабуля, слухалі з затоеным дыханьнем, і часта аж сэрца замірала, аж халодныя мурашкі бегалі па сьпіне, як толькі ўяўляў сябе на месцы тых, каго чмурыла нячыстая сіла...
І яшчэ згадка з дзяцінства, якая чамусьці ўчэпіста засела ў памяці... Бацька з дзедам сьвяжуюць кабанчыка, а я ўжо ведаю, што ў парсюка ёсьць усё, як і ў чалавека. Ліпну сьляпнём, карціць зірнуць, што ж гэта за “нервы”, якія мы з сястрой псуем бабулі? І маё вялікае расчараваньне ад бацькавага тлумачэньня, што ў сьвіньні няма нерваў, нервы ёсьць толькі ў чалавека...
Ён, здаецца, ніколі і не адлупцаваў мяне, калі не лічыць, “пачастунку” папружкай за дурны рогат на школьнай жалобнай лінейцы па Сталіну. Не пакараў нават, калі дзеля забавы шпурнуў камень у акенца на франтоне Сымонавай хаты. Нават застаўшы з цыгаркай. Мо таму, што сам смаліў бязбожна, і ў яго, як і ў дзеда, бабулі, было правіла не патрабаваць ні ад каго, нават ад дзяцей таго, чаго сам не робіш. Бацька, як і дзед Максім, і ў рот ня браў цыгарку да жаніцьбы. На сваю галаву маладзенькая маці падбухторыла: хачу, каб ад цябе мужчынскім духам пахла. Праз нейкі час і сама ня рада была: так запахла – хоць сьвятых вынось. І толькі пад семдзесят, як прыціснула хвароба, кінуў рашуча, раз і назаўсёды, мяне і брата Віктара настойліва ўгаворваў зрабіць тое ж, пакуль ня позна. Я паслухаўся і кінуў толькі, калі зваліў інфаркт. А Віктар і памёр з “Астрай” у зубах, хоць апошнія гады задыхаўся, як выкінутая на бераг рыбіна...