А Петрыку і цётцы Матруне дзякуй. Толькі як сказаць, што я пакідаю іх? Няпроста. Аднак трэба будзе набрацца смеласці і прызнацца.
З таго дня, калі не стала мамы і хаты, я жыў у Петрыка. Цётка Матруна чым магла, карміла нас, а калі заслугоўвалі, па чарзе дзя-жыла ручніком, які чамусьці заўсёды вісеў у яе на плячы: «А куды ж вы лезеце, шалапутныя? Ці жыць надакучыла, папытаць бы? Па-помніце мой ручнік! Ён цяжкаваты! Ім снапы малаціць можна! А вось вам! А вось! І табе, Колька, не крыўдуй, за кампанію... Заместа маткі. Мы з ёй дружылі-і!» Яна малаціла нас ручніком, мы прыкідваліся, быццам нам і сапраўды балюча немаведама як, круціліся, што тыя ўюны на патэльні, войкалі-ахалі, а сустрэўшыся позіркамі з сябруком, пераміргваліся: усё нармальна!
Петрыкаў тата, дзядзька Іван, хварэў, і яго не стала яшчэ да вайны. Петрык шкадаваў маці.
А тым часам дзядзька Хвядос паляпаў па рэйцы, што вісела непадалёк ад печы на слупе. І паклікаў:
– Мікіта-а! Зазірні-тка да мяне. Лізавета-а! Хопіць табе на агародзе корпацца! Давай сюды! Варка-а! Дзе ты там, дзеўка?
Бач ты: дзеўка! Цётка Варка – і дзеўка? Але хай будзе і так, няма калі cпрачацца з дзядзькам, бо з розных бакоў да печы неўзабаве сталі падыходзіць усе, каго ён паклікаў.
– Абжываешся, сусед? – кіўнуў на печ Мікіта.
Дзядзька Хвядос захваляваўся:
– Ды вось... трэба. Вы сядайце, сядайце бліжэй да чыгунка.
Цётка Лізавета выцерла аб спадніцу рукі, паскардзілася:
– Колькі і вясны тае, а ўжо пустазелле прэ – спасу няма.
Варка заглянула ў чыгунок, і твар яе засвяціўся:
– Ніяк бульбы наварыў, Хвядос?!
– Бульбы. Вы частуйцеся, частуйцеся. І есці хочацца, а ў рот не лезе. Калі ж адзін. Прывык на фронце гуртам.
– Там – калектыў! – з веданнем справы засведчыў Мікіта.
– Дружна жылі, – кіўнуў дзядзька Хвядос. – Ага. Гэта праўда. Іначай як бы мы з тым фрыцам змагаліся?
Варка пальцамі націснула на бульбіну, тая і рассыпалася.
– Гляньце, разварылася як! – выпнула грудзі яна. – Гляньце!
Лізавета асцярожна папытала:
– Хвядос, няйначай, з сабой яе прывёз, бульбу? З вайны?
– Угадала, суседка, – цыўнуў вейкамі дзядзька Хвядос. – Прывёз. Не тое, каб ад голаду – харч такі-сякі ў мяху быў – а так... захацелася ў руках яе патрымаць. Дай, думаю, памяняю махорку на бульбу. Старгаваўся. І пакуль ішоў да хаты з шашы, амаль увесь час перабіраў бульбу рукамі. Прысяду адпачыць, а рука сама лезе ў мех, роднае чуе. Налюбавацца не мог бульбай.
Мне было цікава слухаць, аб чым гамоняць старэйшыя. Я сядзеў на печы, звесіў з чарэні ногі і са смакам еў бульбіну, якую падаў мне дзядзька Хвядос.
Мікіта тым часам сеў, залізаў языком шво на самакрутцы, ціха мовіў:
– Была махорка, ды сплыла. А цішыня – вось яна... Бярыце, карыстайцеся, людзі. Калі салдат махру памяняў на бульбу – будзе цішыня...
Лізавета змахнула слязу са шчакі:
– Дай ты божанька, дай ты родненькі!..
Мікіта пыхнуў дымком, вочы яго павесялелі. Ён працягваў:
– Багата шкоды нарабіў хрыц. Паныюць яшчэ і рукі, патрашчаць і косці, пакуль да ладу прыб’ёмся. Я мех ячменю закапаў пе-рад прыходам немцаў у свіране... калгасны мех. Неяк думаю – па-ра, можна вымаць. Зазірнуў туды – дулю з макам. Усю зямлю пе-раштыкаваў – няма-а! От! Падгледзеў хто, ці як разумець?
Дзядзька Хвядос трывожна глянуў на Мікіту:
– А хто б мог?
– Хочаш вер, хочаш не, – аблізала губы Варка, – а я на Тамаша думаю. Паглядзіце, як ён змяніўся ў апошні час. Быццам другі чалавек. Быццам падмянілі. Людзей пазбягае, хаваецца. Як кот, які смятану з’еў.
Мікіта зацягнуўся дымком, годна адказаў:
– За руку не цапнуў.
А Лізавета ела бульбу, хітала галавою, прыцмокваючы языком:
– А і смачная ў цябе махорка, Хвядос! Век, здаецца, такой не ела!
Дзядзька Хвядос на тое адказаў:
– Ты еш, еш, Ліза. І ты, Варка, не сядзі. Націскайце.
– Ды мы ж... Ці багата нам трэба? – быццам апраўдвалася Варка.
– Да гэтай бульбы ды скварачку б! – уздыхнула Лізавета.
Мікіта прыцмокнуў:
– О-о-о-о!
А дзядзька Хвядос хітравата прыжмурыў вочы:
– Скварачку, гаворыце? Не пашкодзіла б.
Варка раптам разанула паветра рукой:
– Ай! Пачакайце. Я зараз.
І знікла. Хвядос правёў жанчыну позіркам, спытаў:
– Аўдавела?