Васіль. А што рабіў?
Гастрыт (не адразу). Усё… рабіў… І вайна гэтак жа прайшла. Людзі галовы клалі, кроў лілі, калекамі вярталіся, а я ў палоне ўсе гады… І во, як бачыш, не ваяваў, а перажыць такое давялося — успомніць страшна!
Васіль. Сам здаўся?
Гастрыт. Што?
Васіль. Я кажу, у палон…
Гастрыт. Сам і не сам… Напалову. Нас пад Віцебскам раскалашмацілі, усю дывізію… Чалавек пяць сабраліся — выйсця шукаем… Вінтоўкі былі, а патронаў — у мяне адзін. І ўсё. Начамі да сваіх выбіраліся… На трэці, здаецца, дзень на немцаў напароліся… Я бабахнуў са сваёй вінтовачкі — і ўсё: няма чым больш ваяваць. І трэба ж было гэтай праклятай кулі ў немца трапіць… Паставілі яны нас — пытаюцца: хто? Маўчым. Яшчэ раз: хто? Маўчым. Афіцэр аўтамат хапае, замком клац-клац… Ну, думаю, капцы! І раптам адзін маленькі, худзенькі заморак з Полацка, што ад кожнага шораху бялеў і заікаўся, выходзіць. Я, кажа, я страляў… Немец яму чаргу ў жывот. А нас у лагер. (Наліў віна, выпіў, паглядзеў на пустую бутэльку.) Мо яшчэ збегаць?
Васіль. Не трэба…
Гастрыт. Чаго тады вылупіўся?
Васіль. Нічога… Тут ужо не напалову атрымліваецца…
Гастрыт. Я не ўсё расказаў. Той бедны хлопец яшчэ варушыўся на крывавым пяску, калі я апрытомнеў. Кінуўся да гэтага афіцэрыка: пан, крычу, пан, не ён гэта… не ён… Што, не верыш?
Васіль. Чаго ж…
Гастрыт. А яны рагаталі… Паскуды! І не паверылі… што я страляў… Во бачыш як? І тут… Хапіла смеласці толькі напалову. І шчасця напалову. Жыць застаўся, да пенсіі дажыў, а той бледны твар хлопца да гэтага часу сніцца… Твар і крывавы пясок… От так во, Васіль… Усё жыццё так… Лёс. Працаваў заўсёды на нейкай пасадзе… Паважаць павінны ўсе былі… У вочы і паважалі, а за вочы… Як мяне ўсе сорак гадоў клікалі?
Васіль. Гастрытам…
Гастрыт. Ага… Нават пад старасць… Ганну во я ўгаварыў замуж выйсці… Згадзілася і… да цябе пайшла жыць! А цяпер во гэты білет… Нашто ён мне? Маладзейшаму б каму-небудзь… Каму пажыць хочацца. Каму трэба. А мне… У хлеў мне на ёй ездзіць, ці што?
Васіль. Дзеці ж ёсць!
Гастрыт (злосна). Дзеці?! Самі! Самі хай хапаюць сваё шчасце! Дабіваюцца! Ірвуць! Адваёўваюць!
Васіль. Ну, ну… Панятна… Тады давай з'ездзі куды. На мора! Ты ж хацеў на курорт… А чаго? Хоць пад старасць хапанеш на ўсе сто.
Гастрыт (стомлена). Нічога не будзе! Сплыў мой час. Растрасуся па дарозе… Не-е, гнілымі зубамі арэх не раскусіш.
Васіль (узяў білет, агледзеў яго з усіх бакоў). Дык кажаш, што не трэба табе гэтыя грошы?
Гастрыт. Іх жа ў мяне няма. Як быццам ёсць, а няма… Як заўсёды. Палова туды — палова сюды.
Васіль. Ну калі так… (Нечакана скамечыў білет, сунуў яго ў рот.) Няхай грошы ў дзяржавы застануцца… Ёй трэба… (Пажаваў, праглынуў.) Хоць і машына, а ўсё адно нясмачна… Закусіць трэба…
Гастрыт (дзіка). А-а-а!! (Схапіў са стала нож, кінуўся на Васіля.)
Васіль (хапаючы яго за рукі). Ты што, Мікіта? Хіба ж можна? Нажом чалавека? Ты што?
Гастрыт (вырываючыся). Гы… гы… гаад!
Васіль. Во! Во як ты за сваё шчасце б'ешся… Да смерці… Да крыві… Мабыць, і Андрэй тваіх рук дзела…
Гастрыт. Ад… аддай, гад…
Васіль. Ты напісаў тады ў раён, на Андрэя?
Гастрыт. Я!!!
Васіль. Ах ты, слізняк… Палавіннік пракляты… (Адкрыў кулак. Скамечаны латарэйны білет ляжыць на далоні.) На! Во яно, тваё папяровае шчасце… Бяры… Цэлы…
Гастрыт схапіў білет.
І ідзі адсюль… Ідзі, Мікіта… У мяне нешта ў грудзях лопнула… Ідзі… (Хіліцца да падлогі.)
Гастрыт спалохана выбягае.
Што гэта ты, га?.. Здурнела… пад старасць?.. Нам жа да серады дажыць трэба… Да серады… (Кліча.) Ганна! Ганна! Прынясі вады з калодзежа… Аблі мяне… Канцы аддаю…
Зацямненне
Вые за акном вецер. А ў хаце цёпла, а ў хаце ўтульна. Старэнькі дынамік на сцяне іграе сумную-сумную мелодыю. На палку перад печкай ляжыць Васіль. Роўны, выцягнуты, рукі сашчэплены на грудзях. У руках насовачка. Уваходзіць Ганна з вядром. Доўга і спалохана глядзіць.
Ганна (ціха). Васіль, а Васіль…