Васіль. Мы з табой нарадзіліся людзей хлебам карміць…
У сенцах нешта ляпнула.
(Падняў галаву з падушкі.) Чуеш? Нехта дзверы адчыніць не можа? Чуеш?
Ганна. Гэта вецер…
Васіль. Не, Ганна, не! Прыйшоў нехта… Я крокі чуў… Ідзі, сустрэнь… Прыйшоў нехта…
Ганна пайшла да дзвярэй, але дзверы ўжо самі адчыняюцца. На парозе Гастрыт. Загорнуты ў бальнічную коўдру. З-пад коўдры бачны белыя ісподнікі. На нагах галёшы.
Гастрыт (запалым голасам). Холадна… Ой, людцы, холадна…
Ганна. О Божухна!
Гастрыт. Дзе Васіль?
Васіль. Тут…
Гастрыт. Хварэеш усё?..
Васіль. Не. Паміраю.
Гастрыт (з адчаем). А я з бальніцы ўцёк… Вазьміце мяне… Коляць, а мне ўсё цяжэй… Парашкамі кормяць, а мне ўсё страшней… Не магу больш… Цяжка… Холадна… Страшна без вас… Я, Васіль… я тваю смерць на сябе вазьму… За дваімі яна не прыйдзе… Толькі не праганяйце мяне… Пашкадуйце… Ведаю, няма за што… Проста так… Вы гэта ўмееце… Я во тут, каля печы, на падлозе прылягу… І маўчаць буду… Не праганяйце мяне… Не праганяйце толькі…
Зацямненне
Хата. Каля печы на палку галава да галавы ляжаць Васіль і Гастрыт. Два старыя чалавекі. На сконе доўгая зімовая ноч. За акном злосна і тужліва вые вецер.
Гастрыт (падняў галаву, трывожна). Ты спіш, Васіль?
Васіль. Не…
Гастрыт. Не спі, ладна?
Васіль. Не буду…
Гастрыт. Баюся…
Васіль. Чаго?
Гастрыт. Баюся, што Бог ёсць ці Сонца тваё… Баюся, што спытае… А што мне сказаць яму?
Васіль бярэ кружку, зачэрпвае ваду.
Васіль. Выпі… Вада душу супакоіць… Выпі…
Гастрыт п'е. Васіль таксама.
Гастрыт. Ты пра мяне, Васіль, яшчэ што-небудзь скажы…
Васіль (уздыхнуў). Што казаць?
Гастрыт. Усё… Самае нядобрае, самае паганае… я цябе слухаю — душа спакайнее…
Васіль. Гэта ад вады…
Гастрыт. Ад цябе… Ну, пагавары… Туды ж нельга з неспакойнай душой ісці… Пагавары… Жыў, як усе… Шчасця хацеў… Чаго ж мне так млосна? Чаму ж цішыні ў душы няма?
Васіль. Ты любіў мала…
Гастрыт. Мала…
Васіль. Шкадаваў мала…
Гастрыт. Мала.
Васіль. Плакаў мала…
Гастрыт. Мала… (Нервова.) Яшчэ! Кажы яшчэ!
Васіль. Усё… Разумней любові, шкадавання і слёз людзі нічога не прыдумалі… І ці прыдумаюць?.. Спі…
Гастрыт. Не магу… Болей скажы… Пасудзі…
Васіль. Я не суддзя, Мікіта… Ды ты і сам усё ведаеш…
Гастрыт (заплакаў). Госпадзі! За што? Я ж чэсна працаваў, падтрымліваў, стараўся… Казалі ісці — ішоў, казалі рабіць — рабіў, гаварыць — гаварыў… Ой, Васіль! Свет, свет такі паганы…
Васіль. Свет добры… Чысты… Гэта мы яшчэ дрэнныя… Нам саміх сябе перарабіць трэба, а мы, дурні, усё свет перарабіць хочам, пад сябе падагнаць…
Гастрыт. На Андрэя вашага тады я… напісаў…
Васіль. Я ведаю…
Гастрыт. Але… Я праўду напісаў… Я не з-за Алёны… а таму, што сабатаж. (Нервова.) Не слухай! Зноў кручуся… З-за Алёны!
Васіль. Я ведаю…
Гастрыт. Дык любіў жа…
Васіль. Любіў…
Гастрыт. Як думаеш, дзеці прыедуць, калі я…
Васіль. Прыедуць…
Гастрыт. Ой, як цяжка…
Васіль. Прыедуць…
Гастрыт. Памажы мне, Васіль…
Васіль. Чым?
Гастрыт. Памаліся… Бога няма, каб быў… ён бы нас не давёў да гэтага… Памаліся свайму Сонцу, каб хоць на магілку маю свяціла…
Васіль. Яно будзе свяціць… Спі…
Гастрыт. Дай вады…
Васіль падае ваду. Гастрыт прагна п'е, ставіць кружку, адварочваецца і заціхае. Увайшла Ганна з вядром у адной руцэ і з дрывамі ў другой. Тупае ля печы.