У сяле была царква, бадай ці яшчэ, як успамяну, не святога Панцялея. Жыў тады пры ёй іерэй, блажэннай памяці айцец Афанасій. Заўважыўшы, што Басаўрук і на Вялікдзень не бываў у царкве, надумаўся быў ушчуць яго, пакласці царкоўнае пакаянне. Куды! насілу адкараскаўся. «Слухай, паноча!» загрымеў ён яму ў адказ: «ведай лепей сваю справу, чым лезці ў чужыя, калі не хочаш, каб казлячае горла тваё было залеплена гарачаю куццёю!» Што рабіць з акаянным? Айцец Афанасій абвясціў толькі, што кожнага, хто будзе знацца з Басаўруком, будзе лічыць за католіка, ворага Хрыстовай царквы і ўсяго чалавечага роду. У тым сяле быў у аднаго казака, прозвішчам Каржа, работнік, якога людзі звалі Пятром Бязродным; можа, таму, што ніхто не помніў ні бацькі яго, ні маці. Стараста царквы гаварыў, праўда, што яны на другі-ж год паўміралі ад чумы; але цётка майго дзеда ведаць гэтага не хацела і з усяе сілы старалася надзяліць яго раднёю, хоць беднаму Пятру ў ёй было столькі патрэбы, колькі нам у леташнім снезе. Яна казала, што бацька яго і цяпер на Запарожжы, быў у палоне ў турак, нацярпеўся пакуты бог ведае якой і нейкім цудам, пераапрануўшыся за еўнуха, даў ходу. Чорнабровым дзяўчатам і маладзіцам мала было справы да радні яго. Яны гаварылі толькі, што калі-б апрануць яго ў новы жупан[19], зацягнуць чырвоным поясам, надзець на галаву шапку з чорных смушак з шыкоўным сінім верхам, прывесіць з боку турэцкую шаблю, даць у адну руку малахай[20], у другую люльку ў прыгожай аправе, дык заткнуў-бы ён за пояс усіх парубкаў тутэйшых. Але вось бяда, што ў беднага Петруся ўсяго толькі і была адна шэрая світка, у якой было больш дзірак, як у некаторага жыда ў кішэні злотых. І гэта-б яшчэ невялікая бяда; а вось бяда: у старога Каржа была дачка красуня, якой, я мяркую, наўрад ці прыпадала вам бачыць. Цётка нябожчыка дзеда расказвала, — а жанчыне, самі ведаеце, лягчэй пацалавацца з чортам, не ў гнеў будзь сказана, чымся назваць каго красуняю, — што поўненькія шчокі казачкі былі свежыя і яркія, як мак самага тонкага ружовага колеру, калі, умыўшыся божаю расою, гарыць ён, распроствае лісцінкі і ахарошваецца перад толькі што ўзышоўшым сонейкам; што бровы нібы чорныя шнурочкі, якія купляюць цяпер для крыжыкаў і дукатаў дзяўчаты нашы ў праходзячых па сёлах з каробкамі маскалёў, роўна нагнуўшыся, як быццам глядзеліся ў ясныя вочы; што раток, пазіраючы на які аблізвалася тагачасная моладзь, здаецца, на тое і створаны быў, каб выводзіць салаўіныя песні; што валасы яе, чорныя, як крылле ворана, і мяккія, як малады лён (тады яшчэ дзяўчаты нашы не запляталі іх у дрыбушкі[21], перавіваючы прыгожымі, яркіх колераў, сіндзячкамі[22]), падалі кучаравымі кудзерамі на шыты золатам кунтуш[23]. Эх, не давядзі божа аглошваць мне на крыласе алілуя, калі-б, вось тут-жа, не пацалаваў яе, не зважаючы на тое, што сівізна прабіраецца па ўсім старым лесе, што ўкрывае маю макавінку, і пад бокам мая старая, як бяльмо на воку. Ну, калі дзе парубак і дзеўка жывуць блізка адзін ад другога… самі ведаеце, што выходзіць. Бывала, ні свет, ні зара, падковы чырвоных ботаў і прыкметны на тым месцы, дзе прастарэквала Підорка з сваім Петрусём. Але ўсё-б Каржу і на думку не прышло што-небудзь нядобрае, ды аднойчы, ну, гэта ўжо і відаць, што ніхто іншы, як нячысцік падвёў, надумаўся Пятрусь, не агледзеўшыся добра ў сенцах, заляпіць пацалунак, як кажуць, ад шчырага сэрца, у ружовыя губкі казачкі, і той самы нячысцік, каб яму, сабачаму сыну, прысніўся крыж святы, настроіў здуру старога хрэна адчыніць дзверы хаты. Здзеравянеў Корж, разявіўшы рот і ўхапіўшыся рукою за дзверы. Пракляты пацалунак, здавалася, аглушыў яго зусім. Яму здаўся ён гучней, чым удар макагона[24] аб сцяну, якім звычайна ў наш час мужык праганяе куццю, за адсутнасцю фузеі[25] і пораху.
Ачнуўшыся, зняў ён са сцяны дзедаўскі гарапнік і ўжо хацеў быў пакрапіць ім спіну беднага Пятра, як, адкуль ні вазьміся, шасцігадовы брат Підорчын, Івась, прыбег і ў спалоху схапіў ручкамі яго за ногі, закрычаўшы: «тата, тата! не бі Петруся». Што загадаеш рабіць? у бацькі сэрца не каменнае: павесіўшы гарапнік на сцяну, вывеў ён яго паціху з хаты: «Калі ты мне калі-небудзь з'явішся ў хаце, або хоць толькі пад вокнамі, дык слухай, Пятро, дальбог, прападуць твае чорныя вусы, дый асяледзец[26] твой, вось ужо ён два разы абматваецца вакол вуха, не будзь я Цярэнцій Корж, калі не развітаецца з тваёю макавінай!» Сказаўшы гэта, даў ён яму лёгенька рукою стусана[27] у патыліцу, так што Пятрусь, не згледзеўшы зямлі, паляцеў стрымгалоў. Вось табе і дацалаваліся! Ахапіла маркота нашых галубкоў; а тут яшчэ пагалоска па сяле, што да Каржа ўнадзіўся хадзіць нейкі лях, абшыты золатам, з вусамі, з шабляю, з шпорамі, з кішэнямі, што бражджалі як званок ад торбачкі, з якой панамар наш, Тарас, ходзіць кожны дзень па царкве. Ну, вядома, чаго ходзяць да бацькі, калі ў яго водзіцца чорнабровая дачка. Вось, аднойчы Підорка схапіла, заліваючыся слязамі, на рукі Івася свайго: «Івасю мой любы, Івасю мой мілы! бяжы да Петруся, маё залатое дзіця, як страла з лука; раскажы яму ўсё: любіла-б яго карыя вочы, цалавала-б яго белы тварык, ды не судзіў лёс мой. Не адзін ручнік вымачыла гаручымі слязамі. Мутарна мне. Цяжка на сэрцы. І родны бацька — вораг мой: змушае ісці за нялюбага ляха. Скажы яму, што і вяселле рыхтуюць, толькі не будзе музыкі на нашым вяселлі; будуць дзякі спяваць, замест кобз і сапілак[28]. Не пайду я танцаваць з жаніхом сваім; панясуць мяне. Цёмная, цёмная мая будзе хата! з кляновага дрэва, і, замест коміна, крыж будзе стаяць на страсе!»