XI
«Супакой сябе, мая любая сястра!» гаварыў стары есаул Гарабець. «Сны мала калі гавораць праўду».
«Прыляж, сястрыца!» гаварыла маладая яго нявестка. «Я паклічу бабку, варажбітку, супраць яе ніякая сіла не ўстоіць. Яна выліе пярэпалах табе».
«Нічога не бойся!» гаварыў сын яго, хапаючыся за шаблю. «Ніхто цябе не пакрыўдзіць».
Панура, памутнелымі вачыма, глядзела на ўсіх Кацярына і не знаходзіла слоў. «Я сама зрабіла сабе пагібель. Я выпусціла яго». Нарэшце яна сказала: «Мне няма ад яго спакою! Вось ужо дзесяць дзён я ў вас у Кіеве; а гора ні кроплі не паменшала. Думала, буду хоць у цішыні гадаваць на помсту сына… Страшны, страшны прыбачыўся ён мне ў сне! Крый божа і вам убачыць яго! Сэрца маё да гэтага часу б'ецца. Я засяку тваё дзіця, Кацярына! крычаў ён, калі не выйдзеш за мяне замуж…» і зарыдаўшы, кінулася яна да калыскі; а спалоханае дзіця працягнула ручкі і крычала.
Кіпеў і ззяў сын есаула ад гневу, чуючы такія словы.
Расхадзіўся і сам есаул Гарабець: «Хай папрабуе ён, акаянны антыхрыст, прыйсці сюды; пакаштуе, ці бывае сіла ў руках старога казака. Бог сведка», гаварыў ён, падымаючы ўгару праніклівыя вочы: «ці не ляцеў я падаць руку брату Данілу? Яго святая воля! застаў ужо на халоднай пасцелі, на якой шмат, шмат уляглося казацкага народа. Затое хіба не раскошная была трызна па ім? ці выпусцілі хоць аднаго ляха жывога? Супакойся-ж, дзіця маё! ніхто не адважыцца цябе пакрыўдзіць, хіба ўжо ні мяне не будзе, ні майго сына».
Скончыўшы словы свае, стары есаул падышоў да калыскі і дзіця, убачыўшы вісеўшую на рэмені ў яго ў срэбранай аправе чырвоную люльку і гаман[72] з бліскучым крэсівам, працягнула да яго ручкі і засмяялася. «Па бацьку пойдзе», сказаў стары есаул, здымаючы з сябе люльку і аддаючы яму: «яшчэ ад калыскі не адышоў, а ўжо думае курыць люльку».
Ціха ўздыхнула Кацярына і пачала гайдаць калыску. Змовіліся перабыць ноч разам, і мала пачакаўшы заснулі ўсе. Заснула і Кацярына.
На дварэ і ў хаце ўсё было ціха; не спалі толькі казакі, што стаялі напагатове. Раптам Кацярына, ускрыкнуўшы, прачнулася, і за ёю прачнуліся ўсе. «Ён забіты, ён зарэзаны!» крычала яна і кінулася да калыскі. Усе абступілі калыску і ўкамянелі ад страху, пабачыўшы, што ў ёй ляжала нежывое дзіця. Ні гуку не вымавіў ніводзін з іх, не ведаючы, што думаць пра нечуванае злачынства.
XII
Далёка ад Украінскага краю, праехаўшы Польшчу, прамінуўшы і многалюдны горад Лемберг, ідуць радамі высокаверхія горы. Гара за гарою, быццам каменнымі ланцугамі, перакідаюць яны направа і налева зямлю і абкоўваюць яе каменнай таўшчызною, каб не высыхала шумнае і буйнае мора. Ідуць каменныя ланцугі ў Валахію і ў Седміградскую вобласць і аграмадзінай сталі ў выглядзе падковы паміж галічскім і венгерскім народам. Няма такіх гор у нашай старане. Вока не адважваецца азірнуць іх; а на вяршыню некаторых не заходзіла і нага чалавека. Дзівосны і выгляд іх: ці не задорыстае мора выбегла ў буру з шырокіх берагоў, ускінула віхурай пачварныя хвалі, і яны, скамянеўшы, засталіся нерухомыя ў паветры? Ці не абарваліся з неба цяжкія хмары і заграмаздзілі сабою зямлю? бо і на іх гэткі-ж шэры колер, а белая верхавінка блішчыць і іскрыцца пры сонцы. Яшчэ да Карпацкіх гор пачуеш рускую гаману, і за гарамі яшчэ, там-сям, адгукнецца як быццам роднае слова; а там ужо і вера не тая, і гаворка не тая. Жыве не малалюдны народ венгерскі; ездзіць на конях, сячэцца і п'е не горш за казака; а за конную збрую і дарагія кафтаны не шкадуе даставаць з кішэні чырвонцы. Прывольныя і вялікія ёсць паміж гор азёры. Як шкло нерухомы яны і як люстра адбіваюць у сабе голыя вяршыні гор і зялёныя іх падэшвы.
72
Род бумажніка, дзе трымаюць крэсіва, крэмень, губку, табаку, а часам і грошы.