З самага рання прыехаў нейкі госць, зграбны сабою, у чырвоным жупане, і пытаецца пра пана Данілу; чуе ўсё, уцірае рукавом заплаканыя вочы і паціскае плячыма. Ён, бачыш, ваяваў разам з нябожчыкам Бурульбашам; разам секліся яны з крымцамі і туркамі, ці чакаў ён, каб такі канец быў пана Данілы. Расказвае госць аб шмат чым іншым і хоча бачыць пані Кацярыну.
Кацярына спачатку не слухала нічога, што гаварыў госць, на астатак пачала, як разумная, услухвацца ў яго гаворку. Ён распачаў пра тое, як яны жылі разам з Данілам, быццам брат з братам; як схаваліся аднойчы пад грэбляю ад крымцаў.. Кацярына ўсё слухала і не зводзіла з яго вачэй.
«Яна адыйдзе!» думалі хлопцы, пазіраючы на яе. «Гэты госць яе вылечыць! яна ўжо слухае, як разумная!»
Госць пачаў расказваць тым часам, як пан Даніла, пад час шчырай гаворкі, сказаў яму: «Глядзі, брат Капран, калі воляй божаю мяне не будзе на свеце, вазьмі да сябе жонку, і няхай будзе яна тваёю жонкаю…»
Страшна ўстроміла ў яго вочы Кацярына. «А!» ускрыкнула яна: «гэта ён! гэта бацька!» і кінулася на яго з нажом.
Доўга бораўся той, тужачыся вырваць у яе нож. На рэшце вырваў, замахнуўся — і адбылася страшная справа: бацька забіў звар'яцелую дачку сваю.
Здзіўленыя казакі кінуліся былі на яго, але чараўнік паспеў ужо ўсхапіцца на каня і знік з відавоку.
XIV
За Кіевам паказаўся нечуваны цуд. Усе паны і гетманы збіраліся дзівіцца з гэтага цуду: раптам стала відаць далёка ва ўсе канцы свету. У воддалі засінеў Ліман, за Ліманам разлівалася Чорнае мора. Бывалыя людзі пазналі і Крым, што гарою ўздымаўся з мора, і балотны Сіваш. Па левую руку відна была зямля Галічская.
«А гэта што такое?» запытаў, пазбіраўшыся, народ старых людзей, паказваючы на шэрыя і белыя вярхі, што далёка мірсціліся ў небе і былі болей падобны да воблакаў.
«Гэта Карпацкія горы!» казалі старыя людзі: «паміж імі ёсць такія, з каторых век не сыходзіць снег; а хмары прыстаюць і начуюць там».
Тут паказалася новае дзіва: воблакі зляцелі з самай высокай гары, і на вяршыні яе паказаўся ва ўсёй рыцарскай збруі чалавек на кані з заплюшчанымі вачамі, і так відзён, як-бы стаяў зблізку.
Тут, паміж народа, які дзівіўся са страхам, адзін усхапіўся на каня і, дзіка азіраючыся па баках, як быццам шукаючы вачыма, ці не гоніцца хто за ім, хапаючыся, на ўсю змогу пагнаў каня свайго. Гэта быў чараўнік. Чаго-ж так перапалохаўся ён? Са страхам угледзеўшыся ў дзівоснага рыцара, пазнаў ён на ім тое-ж самае аблічча, якое някліканае паказалася яму, калі ён варажыў. Сам не мог ён разумець, чаму ўсё збянтэжылася ў ім пры такім відовішчы, і, тужліва азіраючыся, імчаўся ён на кані, пакуль не заспеў яго вечар і не зірнулі зоры. Тут павярнуў ён дадому, можа дапытаць нячыстую сілу, што значыць гэткае дзіва. Ужо ён хацеў пераскочыць з канём цераз вузкую раку, што выступіла рукавом пасярод дарогі, як раптам конь на ўсім скаку спыніўся, завярнуў да яго морду, і цуд, засмяяўся! белыя зубы страшна бліснулі двума радамі ў змроку. Дыба падняліся валасы на чараўніковай галаве. Дзіка закрычаў ён і заплакаў як апантаны, і пагнаў каня проста да Кіева. Яму здавалася, што ўсё з усіх бакоў бегла лавіць яго: дрэвы, абступіўшы цёмным лесам, і нібыта жывыя, ківаючы чорнымі бародамі і выцягваючы доўгія галіны, тужыліся задушыць яго; зоры, здавалася, беглі наперадзе перад ім, паказваючы ўсім на грэшніка; сама дарога, здавалася, імчалася па слядах яго.
Апантаны чараўнік ляцеў у Кіеў да святых мясцін.
XV
Адзінока сядзеў у сваёй пячоры перад лампадаю схімнік і не зводзіў вачэй са святой кнігі. Ужо многа год, як зачыніўся ён у сваёй пячоры. Ужо зрабіў сабе і труну з дошчак, у якую клаўся спаць замест ложка. Загарнуў святы старац сваю кнігу і пачаў маліцца… Раптам убег чалавек дзіўнага, страшнага выгляду. Здзівіўся святы схімнік першы раз і адступіўся, убачыўшы такога чалавека. Увесь дрыжаў ён, як асінавы ліст; вочы дзіка касавурыліся; страшны агонь палахліва сыпаўся з вачэй; душу калаціла ад брыдотнага аблічча яго.
«Айцец! маліся! маліся!» закрычаў ён у адчаі: «маліся! за загінуўшую душу!» і грымнуўся вобземлю.