Хутка сталі гатаваць сняданне.
Чай, бутэрброды — есці пакуль не хацелася. Узбуджаныя будучымі пошукамі, снедалі хутка.
Жэнька звязалася па радыётэлефоне з дыспетчарскай. На гэты раз Зарэмбы не было — сказалі, што ён паехаў у раён. Жэнька перадала, што ў іх усё добра, каб не хваляваліся. Пачынаюць пошукі.
…Ішлі, як і дамовіліся — на дзесяць крокаў адзін ад аднаго, строга па прамой. Так вырашылі ля кастра. Прачэсвалі літаральна ўвесь лес, шукалі зямлянку.
Проста сказаць было — ісці ланцугом. Тут паспрабуй прайдзі, калі лес рос гэтулькі гадоў сам па сабе. Таму і ішлі паволі. Калі хто прыпыняўся, яго чакалі, нехта знаходзіў нейкае паглыбленне — падыходзілі, спрабавалі раскапаць трохі, дакладна вызначыць: яма гэта ад вываратня якога засталася ці гэта зямлянка…
Востраў аказаўся не такі і маленькі. Ад іх плыта трэба было прайсці добрых пяцьсот метраў праз лес. І то лес не заканчваўся, не абрываўся, а паступова ўсё больш вольхаў траплялася на шляху, з’яўляліся вялікія нізкія ўчасткі з вадой. Далей — болей, радзеў і святлеў лес, адначасова нібы спускаючыся ў балота. Нарэшце дрэвы знікалі, кусты вербалозу стагамі ўзнімаліся на цяпер ужо роўнай, парослай дзе асакой, дзе разнатраўем паверхні. А пад нагамі знікала цвёрдая зямля. Хлюпала, засмоктвала імкліва…
Круглым востраў не быў, і як Віталю не карцела хутчэй скласці яго дакладную карту, гэту справу адклалі на потым.
Праз тры гадзіны пошукаў зямлянку знайшлі.
Ніякіх сумненняў не было, што гэта — зямлянка. Адразу за вываратнем быў добра бачны паўабвалены ўваход, з невялікага ўзгорка тырчалі спарахнелыя камлі нятоўстага бярвення — адразу можна было сказаць, што гэта — насыпаны дах падземнага жытла.
І дзед Васіль адразу прысеў на выварацень, стаў нервова даставаць сваю бляшанку з тытунём.
— А ад нашай палаткі зусім недалёка, — азірнуўся назад Віталь. — Ну, што, давайце па інструменты збегаем…
Прынеслі рыдлёўкі, трыножнік тэадаліта, сам тэадаліт. Яшчэ — тры вешкі з Віталевага набору.
Віцька з Сяргеем узяліся за рыдлёўкі. Віталь настроіў тэадаліт, заглядваў у акуляр — вышукваў адсюль вешку на беразе тоні, ля плыта. Яе не было відаць за кустоўем. Жэнька пабегла — перанесла вешку і паставіла перад кустамі. Віталь хутка накідваў прыблізны план вострава, дакладна адзначыў толькі адно месца: становішча зямлянкі адносна стаянкі іх плыта і лагера.
Сяргей і Віцька тым часам раскапалі ўваход у зямлянку, адкінулі спарахнелыя рэшткі бярвення.
— Там, у куце справа, павінны быць зямлёй прысыпаны нямецкі карабін. Ён без патронаў у нас застаўся, — сказаў дзед Васіль, у чарговы раз круцячы самакрутку. — Як наша гэта зямлянка і калі пасля нас хлопцы не краналі нічога…
— А вы сумняваецеся? — спытала Жэнька.
— Цяжка сёння паверыць, што гэта ўсё было, — ціха адказаў дзед.
Нырнуў у зямлянку Сяргей.
— О, тут столь вось-вось абваліцца… Трэба зверху скідаць усё, — зазначыў ён. — А то прыцісне…
— Скідайце, — дазволіў дзед Васіль.
Пачалі скідаць асцярожна зверху зямлю з рэшткамі бярвенняў. Пакрысе стала вымалёўвацца зямлянка — сцены і падлога. Самая звычайная яма, прамавугольная, два на тры метры. У цэнтры — вуголле ад кастра, некалькі камянёў. Адрэзкам тоўстага дроту, востра заточанага з аднаго канца — шчупам — Віцька абмацаў указаны дзедам кут. Стальны дрот мякка ўваходзіў у зямлю, нарэшце непрыемна скрыгатнула жалеза аб жалеза.
— Ёсць нешта!
Хутка раскапалі. Так і ёсць — карабін з іржавай руляй, а прыклад ніколькі не спарахнеў.
Асцярожна паклалі зброю на выварацень. Жэнька шчоўкала і шчоўкала фотаапаратам, не шкадуючы плёнкі.
Дзед Васіль узяў у рукі карабін, агледзеў уважліва прыклад.
— Гэта мой… Першага свайго і адзінага фашыста я з яго застрэліў.
— Адзінага?
— З гэтага карабіна — адзінага. Потым у мяне аўтамат быў, ППШ. Цяжкі быў вельмі для мяне, плячо балела яго насіць. Але надта ж сек добра…
Карабін адчысцілі збольшага ад зямлі, разглядвалі кожны па чарзе доўга, прымерваючы да сваіх плечукоў сапраўдную зброю.
— Ну, вось, знайшлі… — Віталь прысеў перад зброяй, асцярожна ўзяў у рукі карабін. — А той …партызан пісаў, што ён таксама зброю хаваў… А ў якім прыблізна баку магіла?
— От сяджу і думаю, — адказаў дзед Васіль. — Той хворы партызан не мог далёка адцягнуць трупы. І не думаю, што цягнуў у бок ад увахода. Так што будзем шукаць у гэтым накірунку, — павеў дзед рукой.
— То шукаем?
— Не, робім перапынак, — распарадзілася Жэнька. — Вяртаемся ў лагер, інструменты кідаем тут. Перакусім чаго, а то адзін чай з бутэрбродамі пілі, а ўжо хутка поўдзень. Хто ведае, колькі мы часу магілу шукаць будзем, — патлумачыла яна напрыканцы.