Жэнька прыгатавала чай на ўсіх, прыселі на траву ля кастра.
— Вы на нас не крыўдуйце, што ваш пошукавы атрад падманулі, — пачаў дзед Васіль, звяртаючыся да Баркова. — Тое, што чацвёра нашых з балота не выйшлі ў час блакады, усе ведалі. Ды лічылі, што яны ў багне прапалі. А тут во Віцька знайшоў камп’ютэрам адзін дакумент… Раскажы, Віцька.
— То не дакумент, ну, гэта артыкул у адной газеце… — хвалюючыся, пачаў Віцька, потым сабраўся, хваляванне прайшло. Ён амаль слова ў слова пераказаў тое, што некалі перапісаў.
Было бачна, якое вялікае ўзрушэнне выклікаў расказ Віцькі. Твары двух дарослых мужчын былі засяроджанымі.
— Значыць, тут не чацвёра, а толькі трое? А каго няма? — ціха спытаўся Зарэмба. — Як жа нам быць?
— Не хвалюйцеся, тут усе, усе чацвёра, — супакоіў дзед.
— Як гэта?
— Той Пітэр не некуды знік — ён сюды прыехаў… Як толькі Віцька нам пра дату напісання сказаў, я адразу і падумаў… У той час якраз з’явіўся быў у нашых краях дзіўны рыбак. Мужчына пажылы, на маленькай гумавай лодачцы. Капюшонам галаву і твар хаваў, нічога не пытаўся, ні з кім не загаворваў. Тут з тыдзень яго бачылі — пераплываў з вострава на востраў. А потым лодачку яго да берага прыбіла. А самога не бачыў ужо ніхто. І толькі мы сёння пабачылі… Яго косткі. Рэшткі адзення. Дакументаў не было аніякіх, мабыць, ён усё спаліў. Але і так усё зразумела. Мы знайшлі яго побач з магілай…
— Та-ак, — задумліва працягнуў Баркоў. — Вось як лёс чалавека скласціся можа. І не прыдумаеш такога… А чаму вы нас, Васіль Яўменавіч, у сваю тайну рашылі пасвяціць? Знайшлі ды і знайшлі…
— Косці розныя, — адказаў за дзеда Сяргей. — Свежыя.
— Правільна, — згадзіўся з ім дзед Васіль. — Калі б косці ляжалі на паверхні зямлі, то за шэсцьдзесят год мы б нічога не знайшлі. Што звяры расцягнулі б, што ў траву ўрасло б, пад лістотай схавалася. А так… мы тут дамовіліся, што быццам у зямлянцы яго знайшлі. Бо сам сябе не мог жа ён пахаваць. Ды справа ў тым, што косці розныя — гэтыя белыя ад дажджоў і сонца, а тыя ў зямлі шэсцьдзесят гадоў праляжалі. Вось і могуць пры перазахаванні ўзнікнуць пытанні. Вось таму вам ўсё і кажам. Можа, і не трэба перазахаванне рабіць? Каб не было пытанняў недарэчных…
— Усё зразумела, — спакойна, але цвёрда загаварыў Баркоў. — Не хвалюйцеся наконт пытанняў, іх не будзе. Той партызан сказаў праўду: ён памер тут у 43-м годзе. Проста… косці яго тут апынуліся значна пазней. Так ці не? — звярнуўся ён да хлопцаў.
— А мы адразу сказалі, што так, — за ўсіх адказаў Віцька. — То вам, дарослым, тлумачыць доўга…
Баркоў, а следам і Зарэмба коратка засмяяліся.
— Чуў, Зарэмба, што пра нас моладзь думае? Правільна, малайцы. І правільна зрабілі вы ўсё: і што маўчалі наконт таго дакумента, і што на востраў нікога не пусцілі наперад сябе, і што нам усё цяпер расказалі.Усе чацвёра тут — нашы людзі, сапраўдныя змагары. Ніхто з іх — не здраднік. Гэта дакладна. А лёс чалавечы, паўтаруся, непрадказальны. І будзе чыстым наша сумленне, калі ўсе чатыры прозвішчы будуць на помніку. Так і павінна быць… А расказаць аб гэтым… Чаму б і не? Але потым, крышачку пазней. Вось напішыце аб тым, як вялі пошукі. Калі ўсе будуць у адной сапраўднай магіле. Разумееце… Дарослыя — такія людзі… мякка кажучы, малапрадказальныя. Калі б сёння ваша гісторыя была вядома ўсім, я б не даў гарантыю, што не знайшоўся ніхто, хто б не стаў даказваць, што месца чацвёртаму партызану — не ў нашай зямлі, а ў Нямеччыне… А потым яшчэ б высвятляць сталі і спрачацца: як яго імя, ці верыць яго словам ці не… Мы верым — і гэта галоўнае… Вы, дзякуючы сваёй непасрэднасці, адчулі ўсю вастрыню гэтага пытання. І дзякуючы той жа непасрэднасці знайшлі выйсце. Я не загадваю вам маўчаць надалей. Толькі прашу крышку пачакаць… — Баркоў замаўчаў на хвіліну. — І такую малую з сабой узялі? — ён паказаў на Нэлу, нібы ставячы кропку ў размове аб пахаваных. — Камары ж з’ядуць!
— Не-а! — задзірыста адказала Нэла і схавалася тут жа за Жэньку.
— Гэта сястра Сяргея, — патлумачыў Зарэмба.
— Я зразумеў… Ну, а што ж вы з такім шчупаком рабіць будзеце?
— Мы яго прададзім!
— Ого! Такую рыбіну? Хоць бы мне галаву аддалі, а? Ці прадалі…
— Мы вырашылі, што ўсю рыбу, якую тут зловім, якую не з’ядзім, прадаваць. У нас дамоўленасць ёсць з адным чалавекам, — расказваў Віцька. — А выручаныя грошы — Сяргею і Нэле. У іх тэлевізара няма ў хаце, ну і на астатняе…
— Так, зразумела… — Баркоў адставіў кубак убок: — Ах, як я даўно такога смачнага чаю не піў! Дзякуй, гаспадынька! А шчупака… не, не прадавайце. Уяўляеце, колькі радасці вашым маці будзе з яго катлеты гатаваць? А галава якая! Яе ж засушыць можна ды ў музей школьны — каб ніхто не казаў потым, што не было такой рыбы. А тэлевізар… Будзе ў Нэлы тэлевізар, гэта я абяцаю. Ды і ўсе вы добрую прэмію заслужылі… Гэта мы потым абгаворым. Вы і ўявіць сабе пакуль не можаце, якую важную для ўсіх справу пачалі, і як яе ўжо, лічы, зрабілі. Нам, дарослым, добры ўрок далі. Дзякуй вам усім вялікі ад імя улады, ад мяне асабіста, — Баркоў моцна паціснуў усім рукі. — Ну, нам пара ў зваротны шлях, а то вечар ужо, небяспечна ноччу плаваць. Вы атрад прыміце, калі ласка, як сваіх — яны добрыя рабяты. Вам жа і зброю знайсці трэба, і зямлянку паправіць, і праход расчысціць. Думаем, што ў любым выпадку на востраве будзе пастаўлены памятны знак…