Калі стала відочным, што спрыяльных умоў для рэлігій-нага фанатызму ўжо на вёсцы няма, набожнасць мужыкоў з сярэдзіны ўсохла, былога прарока выпусцілі. Знямоглы сямідзесяцітрохгадовы Альяш пасля арышту паказацца ў Грыбоўшчыне баяўся: багамольныя бабы не далі б яму ходу — заплявалі б! Верная Тэкля павяла дзеда ў свае Празнікі, а заядлыя багамолкі помсціць туды яму ўжо не пабеглі.
Бабы павыцягвалі з царквы каталіцкія атрыбуты і далі Фэлюсю адвезці іх у касцёл.
На купалы зноў узвалаклі праваслаўныя крыжы.
З Вершаліна перанеслі ў царкву іконастасы.
Багамолкі доўга думалі, што рабіць з амвонай, і нарэшце прыстасавалі яе пад склад з харугвамі.
Бабы пакінулі ў царкве і ўсе Альяшовы лавы, каб старыя людзі маглі ў час службы сабе пасядзець.
I ўсё ж такі ў многіх старых вобраз Альяша запаў у душы так трывала, што нават успрыманне новага ішло ў іх праз былога грыбоўшчынскага ідала.
Пэўна, яшчэ многія ў нас памятаюць той дзень 1940 года, калі з вёсак Прынёманшчыны некаторыя пажылыя дзядзькі і бабкі кінуліся ў гарады купляць у кіёсках і паштовых аддзяленнях адзін нумар абласной газеты. На мантажы мастак у ёй накрэсліў контурам некалькі асоб — прадстаўнікоў народа. У адным барадачы, які па задуме аўтара павінен быў прадстаў-ляць селяніна, людзі разгледзелі Альяша.
Са слязамі шчасця на вачах бабкі цалавалі паперу, уміляліся ды прычыталі:
— Ах, наш ты Алья-ашку, наш сако-оліку, як жа ты высока ўзня-аўсо!
Больш стрымана, але гэтаксама акрылёна, наш сусед, дзядзька Кірыл, тыкаў газетай свайму Валодзьку ды з гонарам сыну напамінаў:
— Ага, ты ўсё смяяўсо з мяне і мацяры, усё не верыў! Усё казаў нам, што Альяша арыштавалі і ён у турме сядзіць?! Во, глядзі!.. Чытай і ведай, дзе наш Альяш!..
— Хто гэто бачыў, каб такія людзі па турмах сядзелі?! — дапамагала жонка.
Так было не толькі ў хаце цёткі Кірыліхі.
I разумныя дзеці на гэты раз не смяяліся, бо заўважылі, што старыя ў сваіх душах пракладваюць да новага гэтак мосцік.
Не знаходзячы захаплення газетай і падтрымкі ў сыноў, старыя збягаліся адны да адных і ўзбуджана ды па-святочнаму радасна абмяркоўвалі навіну.
— Зноў вылез наверх!..
— Здзейсніласо!..
— Ого, хібо такі чалавек будзе табе парыцца без дзела ў гарачы час, бы ў жніво?.. Можно было адразу сказаць, што пры такой уладзе ён пойдзе далё-око!..
— Бальшавікі ўсе якіясьці вельмі свае і разумныя людзі! — прадоўжыў Рыгарулька Сцяпан.— Учора іду гэто я ў Гарадок, каб паспрабаваць дзе выпісаць лесу. Даганяе легкавая машына. Выхіляецца відны такі камісар у акулярах ды крычыць: «Садзісь, папаша!» Сваім вушам не веру — стаў бы мяне гэтак староста Вайцяховіч клікаць?! Узабраўся на скрыпучыя падушкі — едзем! Мякко так, халера, а цяпло-о, а файно, толькі гойдае моцно і бензінам папахвае. Камісар распытувае мяне, як мы тут жылі, куды еду. «У зямлянцы жы-веш? — дзівіцца.— Ну-у, лесу табе дам, будзь пэўны!..» А якраз дождж прыпусціў, па шкле пацяклі рагі. То што ты думаеш?.. Гляджу — націскае сабе гузічак, і такая скобачка з рызінкай — раз-раз! раз-раз! — выцірае яму шыбу сама! Каб цябе халера, як лоўко!
— Дажылі жызні, дзякуваць богаві, лепшай і не трэ! — падхапіла Сцяпана Сахарыха. Успомніўшы сына, якога забілі пару гадоў таму назад, цётка ўсхліпнула: — Не дажыў, не дажыў да той хвілі, не дача-каўсо-о...
Назіраў я тую з'яву і дзівіўся — дык жа побач Грыбоўшчы-на, зусім недалёка і Празнікі, можна лёгка праверыць — толькі сядзь на ровар і праз пятнаццаць мінут будзеш там або — там! Але, бы тым бабкам, што цвярдзілі пра абноўленую ікону, паездка такая людзям нічога не дала б, бо глядзець і бачыць, выяўляецца, не тое самае.
Калі слабаму духам чалавеку гавораць хлусню, але яна яму пажаданая, то чалавек адразу прыме яе за праўду.
Цётка Хімка якраз сабралася ехаць да дзяцей, але вестка ад іх бедную жанчыну нібы здзяжыла абухом па галаве.
Хімчына Маня развялася з мужам і пад настрой выпіла атруту, а Якаў не захацеў маці прыняць. Лётчыку ўбілі ў вушы сваякі, што яго маці ў грамадзянскую вайну кінула іх з-за палюбоўніка, а ў Польшчы распуснічала з сектантамі — была ў іх верхаводам. Яшка не выслаў маці выкліка, і Хімка пропуск у Ленінград атрымаць не змагла.
Цётка прымусіла мяне раздабыць газет, павыразала з іх партрэты з мантажу, паразвешвала ў сваёй каморцы і цэлымі днямі то малілася на іх, то плакала, што ніхто не мог яе суцешыць, то гаварыла да партрэта, як да жывога Альяша.
Хімцы можна было дараваць — ужо надта прыбіла яе жыццё.