— Усё роўно — непарадак. Паглядзі, як маладыя абыходзяцца з бацькамі? Ніякай пашаны! Вольга мая...
— Альяш, за што некаторых бацькоў шанаваць? Вазьмі крынкаўскаго Хайкеля. Аддзяліў сына, узяў да Голды зяця, кожнаму дзіцяці выдзеліў капітал ды яшчэ і дапамагае, покуль яно акрэпне. А што я сваім магу даць? Ты ж сваіх проста прапёр з хаты!.. На свет мы іх з табой пусцілі? То і сабакі пацекаюць і потым раджаюць, затое шчаняты, як падрастуць, бацькоў цураюццо!
Базыль бразнуў матыкі пад плот, дастаў капшук, крэсіва, пачаў круціць самакрутку. Ён — плячысты і худы, з рэдкімі, пракуранымі вусамі — паслініў цыгарку і з вышыні свайго росту, нібы заглядаючы ў глыбокую яму, паглядзеў на сябра прыжмураным вокам.
— Ну, а ты ўсё са сваімі багамоламі і багамолкамі палітыкуеш ды забаўляешса?
— Што зробіш, людзі патрабуюць.
— Патрабуюць, значыць. Тэ-эк. Праходзіў каля тваёй бытта святой будыніны. Цябе там ужэ чака-аюць!.. Разлягліса на траве цыганскім табарам... Э-э папы, кудлы, прапілі цэрквы, панам прадаліса, жываеды, і няма ім веры ад народа!.. Няшчасныя, затузаныя людзі цягаюцца па белум свеце, праўды шукаюць, не ведаюць, куды і туліцца, а ты іх дурыш — манну нябесную абяцаеш!.. Ой, з агнём, Альяш, іграеш!.. Давядзе твая гульня да кепскаго, загубіць цябе твая палітыка, памянеш маё слово!.. Нашто табе яно старому чалавеку?
Альяш хаваў вочы.
— Адумайса і кінь усё гэто, покуль шчэ не позно!.. Пабудаваў царкву, і добро, хай людзі моляцца ў ёй, хто так вельмі хоча, шчэ вы-ыдумаў штось!.. Халера, які з цябе прарок, што яны трэляць?.. Цяпер вучаным трэ быць на гэто, а ты адно распісацца ўмееш да кніжку сяк-так прачытаць!.. Адно вёску смяшыш!
Альяш з апушчанай галавой плёўся далей.
— А-а, не любіш, падло, ужэ праўды?! Ідзі, ідзі!..— пачаў Базыль красаць агонь.— Шчэ памянеш маё слово!..
— Разумны надто!— буркнуў дзядзька ды напаў на малога, які падвярнуўся пад ногі:
— Чаго вушы развесіў?! Марш, гіцлю, дахаты!.. Валэндаюццо, байструкі, праходу з-за іх няма людзям!.. Ламачыну зара на вас знайду!..
Раптам людское мора на цвінтары перастала заўважаць прапаведнікаў і ўстрапянулася.
— Сам ідзе!—прабегла па людзях вэстка электрычнай іскрай.
Цёткі і дзядзькі дружна бухнулі на калені, мужчыны яшчэ пазрывалі шапкі, перапалохана ўсе ўталопіліся ў прыгорбленую фігурку старога ды акамянелі.
Альяш падышоў і спыніўся. Сумным позіркам ён абвёў пляцоўку з падарункамі, палатнянымі палаткамі гандляроў з развешаным стракатым таварам, шэрае, бы зямля, мора апранутых у зрэбніну чалавечых целаў, застылыя галовы жанчын і мужыкоў, цікаўныя вачаняты дзяцей, якія папрыходзілі з мацяркамі, — і таксама замёр.
Пару хвілін усе маўчалі.
У мёртвай і напружанай. цішыні сіратліва і трывожна прабляяла авечка. З кузні ў Плянтах даляцеў рытмічны перазвон. З сіплым шумам распароў магутнымі крыллямі свежае паветра бусел, над цвінтаром даў круга, падкурчыў лапы ды спакойна сабе пайшоў зніжацца на выган. А недзе ў бязбрэжнай высі гэтак жа бескланотна і бадзёра, як сто, як тысячу, як дзесяць тысяч гадоў таму назад, з настойлівасцю толькі што заведзеных аўтаматаў, званілі раўнадушныя да чалавечых клопатаў і бед нябачныя жаўрукі.
Дагэтуль пры спатканні з народам Альяш не адчуваў да яго ніякай жаласці, абыходзіўся з людзьмі бесцырымонна і рэзка. Сёння яго бытта падмянілі.
— Гэ, паздымалі!.. Надзеньце, надзеньце шапкі, бо прыпякае!— кінуў ён бліжэйшым дзядзькам, якія глядзелі на яго з пашанай.
— Нічого, і без шапак пастаім!— спакойна разважыў той селянін з Глінян, які нядаўна прывязваў карову.
— Бог нават травы, лесу ці жыта і то не зраўняў, а ты на прыкмеце ў госпада!— лісліва выгукнуў нехта з натоўпу.
Альяш на гэта нічога не адказаў. Ён уздыхнуў, са спачуваннем паківаў галавой ды ціха прамовіў да людзей:
— Мае вы бабы, мае вы мужчынкі, мае чадо!.. Туліцеса, бы бяздомныя авечкі, не ведаеце, якого бога шукаць!.. Папы, кудлы, не любяць вас, не лю-убяць, ого!.. Цярпець усіх нас яны не могуць!.. Я ведаю, ім — абы малебень адправіць і грошы вырваць!.. Няма ў іх ніякай веры, няма!.. Прапілі яны сваю веру, прапілі-і, прабалява-алі і панам яе прадалі!
Натоўп, звязаны ў адно цэлае настроем, бы сухая салома, загараецца ад слоў, якія адпавядаюць іхняму настрою. Тады застаецца толькі людзям загадваць.
— Ох, прадаюць нас, прадаю-уць!— прашамкала бяззубым ротам і цяжка ўздыхнула бліжэйшая бабка.