Кос-Арал 1848 —
С.-Пецярбург 1859 года
***
Няўмытае неба, заспаныя хвалі,
Далёка прамераўшы брод,
Няйначай той п’яны, чарот
Без ветру гнецца. Божа жалю!
Яшчэ ці доўга будзе мне
Тут, у нязамкненай турме,
Па-над нікчэмным гэтым морам
Цягнуцца мука? Не гаворыць,
Маўчыць і нікне, бы ўдава,
У стэпе зжоўклая трава;
Не хоча праўданькі сказаць,
А больш няма ў каго спытаць.
Кос-Арал
1848
***
I на чужыне я узрос,
I на чужыне я сівею,—
I даў мне ў адзіноце лёс,
Здаецца, лепшую надзею —
Дняпро, што лашчыць сэрца нам,
Ды нашу слаўную краіну.
Аж бачу — добра толькі там,
Дзе нас няма. Ліхой гадзінай
Мяне дадому пацягло,
I я наведаў Украіну
I тое светлае сяло,
Дзе колісь маці спавівала
Мяне малога і ўначы
На свечку богу зарабляла;
Паклоны цяжкія б’ючы,
Прачыстай ставіла, маліла,
Каб доля добрая любіла
Яе дзіця... О маці, маці,
Чаму ты рана спаць лягла!
А то б ты бога пракляла
За сынаў лёс.
Адны няшчасці
У тым сяле, што я люблю:
Чарней за чорную зямлю
Блукаюць людзі; паўсыхалі
Сады, і хаткі пагнілі,
Старыя да зямлі прыпалі;
Ставы бур’янам параслі.
Сяло, нібыта пагарэла,
Нібыта людзі падурэлі,
На паншчыну нямыя йдуць
I дзетачак сваіх вядуць.
. . . . . . . . . . . . . . . . .
I я, заплакаўшы, назад
Ізноў паехаў на чужыну.
I не ў адным сяле такім,
А скрозь па слаўнай Украіне
Паны ярмо надзелі ўсім
Працоўным людзям. Гінуць, гінуць
Ў ярме тым рыцараў сыны,
А чорным гандлярам паны,
Братам сваім, прадаць спяшаюць
Ужо апошнія штаны...
. . . . . . . . . . . . . . . . .
Нядобра дужа, страх нядобра
Тут у пустыні прападаць.
А горш яшчэ на Украіне
Глядзець, і плакаць, і маўчаць.
А як не бачыш тога ліха,
То скрозь, здаецца, люба, ціха;
I на Ўкраіне дабро скрозь;
Між белых гор стары Дняпро,
Нібыта ў малаку хлапчына,
Красуецца, любуецца
На ўсю Украіну,
А па-над ім зелянеюць
Шырокія сёлы;
А ў тых сёлах у вясёлых
I народ вясёлы.
Яно б, можа, так збылося.
Каб не засталося
Слядоў панскіх на Ўкраіне!..
Кос-Арал
1848
***
Каля гаю ў чыстым полі,
На курган-магіле
Дзве высокія таполі
Адна адну хіляць.
I без ветру гайдаюцца —
Нібы б’юцца ў полі.
Дзве сястрыцы-чараўніцы —
Гэтыя таполі.
Закахаліся абедзве
Ў аднаго Івана,
А Іван, казак звычайны,
Абаіх не ганіў,
А гуляў сабе то з тою,
То з гэтаю люба,—
Покуль ў яры ўвечар
Стрэліся пад дубам
Усе трое.— Кат паганы! —
Дзяўчаты сказалі.
Труцця-зелля на Івана
Дзве сястры шукалі.
Труцця-зелля, каб Івана
Заўтра атруціці.
Знайшлі зелля, накапалі,
Пачалі варыці.
Заплакалі, зарыдалі,—
Ды трэба рабіці:
Варыць трэба! Наварылі,
Хлапца атруцілі,
Пахавалі каля гаю
У курган-магіле.
I ўсяго там? Але потым
Дзве сястры хадзілі
Штодзень божы раным-рана
Плакаць над Іванам,
Покуль сябе атруцілі
Тым зеллем паганым.
Бог іх людзям на навуку
Паставіў у полі
На магіле таполямі.
I тыя таполі
Над Іванам, на кургане
Каля тога гаю,
I без ветру гайдаюцца,
I вецер гайдае.
Кос-Арал
1848—1858
***
А як бы мне чаравікі,
То пайшла б я на музыкі,
Горачка маё!
Чаравічкаў не маю,
А музыка грае, грае,
Жалю задае!
Ой, пайду я босай полем,
Пашукаю сваю долю.
Долечка мая!
Я вырасла чарнабровай,
Толькі з долечкай суровай,
Гаротная я!
Дзяўчатачкі на музыках
У чырвоных чаравіках,
Я ж светам нуджу.
Без раскошы, без любові
Я чорныя знашу бровы,
У наймах знашу!